O castelán é o idioma maioritario en Irun e a oferta que hai tamén se pode facer en castelán. Pola súa sinxeleza, comodidade, tradición… os dous entrevistados din que a tendencia é ir ao castelán e a calidade do eúscaro tamén preocupa a Joxeja Zabalo: “En comparación con outros pobos, no noso país hai moitas linguas e iso estase perdendo. Ademais, a xente sabe eúscaro, pero a miúdo sen fundamento, falseada; a maioría das expresións son traducións ao castelán, non orixinarias do eúscaro”. De feito, en Irun hai moita xente que vive (é) en contornas castellanoparlantes: “En AEK poño cancións populares –di Idoia Genua- e aínda me sorprende, entre os alumnos de 45 anos de media vivo Triste en Bilintx e porque non a coñecen, a melodía tampouco se lles fai coñecida. Mira que castigo tivemos aquí, que illados vivimos”. Cos mozos, Zabalo vive situacións parecidas: “Nas colonias, cos mozos, refírome aos mozos euskaldunes, organizamos unha ginkana sobre música, e unha canción de Laboa ou Furra, non coñecían a furra, non sabían quen era Benito Lertxundi… No día a día algúns nenos viven en torno ao castelán: en casa, cos amigos do barrio, no tempo libre… Si esa xente foi euskaldun, porque sabe eúscaro, pero fáltalle pensar e facer en eúscaro”.

E para que pensen e realicen en eúscaro, Genua cre que hai que gañar espazos naturais máis aló das actividades artificiais: “Vendo a nosa realidade, vexo necesario organizar actividades, aínda que artificiais, como Mintzalagun, pero iso mesmo levaríao á contorna máis próxima, para que se imparta dunha maneira máis natural: empezar cos amigos en eúscaro, traballando a contorna próxima e activando aos euskaldunes da contorna; aí é onde debemos entrar”. Por exemplo, no euskaltegi organízanse visitas guiadas para que aqueles que non son grupos naturais poidan desenvolver a relación en eúscaro e que poidan facelo noutros contextos. En palabras de Zabalo, a clave está en chegar ás persoas: “Como monitor, por exemplo, si consegues profundar na miña relación co mozo, crear amizade asegurando que a comunicación entre ambos é en eúscaro, o resultado será máis efectivo. Á fin e ao cabo, co simple feito de repetirlles que falen en eúscaro non conseguimos nada entre os mozos, pero se chegamos á persoa e traballamos a actitude, a sensibilidade, os medios… si”. Segundo o director de AEK, hai que transmitir á cidadanía que o eúscaro abre novos camiños, que o eúscaro ofrece moitas cousas positivas, un mundo enteiro, a posibilidade de establecer novas relacións…

En Irun organízanse actividades relacionadas co eúscaro, bertsolaris e ceas de bertsolaris, proxeccións audiovisuais, saídas, estancias, talleres para nenos e adultos relacionados coa gastronomía ou con outros intereses… En ocasións, sendo unha cidade grande, é difícil dar a coñecer as actividades á cidadanía. É curioso, iso si, que nunha cidade de sabor castelán haxa que pór barreiras varias veces: O Grupo Cultural Vasco realizou Encontros Gastronómicos, nos que se deron cita mulleres maiores de 50 anos e sabendo que en Irun ese perfil é maioritariamente castelán, foron ofrecidos en castelán, co obxectivo de que polo menos se acheguen á asociación para que vexan o traballo que están a realizar na asociación e que leven información en eúscaro.

Comida popular fito

Ademais das actividades expresamente preparadas para a promoción do eúscaro, é unha boa maneira de influír en que o eúscaro sexa un dos alicerces básicos en iniciativas que partan doutros intereses e necesidades. En Irun hai exemplos diso: nas festas non existía o Día da Cuadrilla, ata que en 2009, tras cinco anos de disputa co Concello, Betti Gotti puxo en marcha a comida popular. Actualmente celébrase o almorzo, as Olimpíadas e a comida popular e ten un gran éxito entre os mozos iruneses: A última edición do festival reuniu a máis de 1.600 persoas. Un dos principais obxectivos é que os asistentes falen en eúscaro, e para iso toman medidas, desde as actividades da mañá até o final, dando explicacións e o resto en eúscaro, coidando a música que se pon, dando prioridade ao eúscaro no concurso de camisetas –como se indica nas bases–, pondo responsables euskaldunes, repartindo panos con lemas en eúscaro…

O ambiente, con todo, non sempre é tan vasco como se queira, xa que aínda que se poñan todas as forzas e medios, o resultado tamén está en mans de quen participe. En lugar de obrigarlles a falar en eúscaro, Zabalo cre que o éxito da comida pódese aproveitar para seguir facendo de ponte: “Nunha cidade como Irun, a oferta non se limita á xente vasca, é aberta a todo o que queira, e o que faga en castelán tamén se pode atraer ao eúscaro, pódese dar a volta á situación, sobre todo cos mozos”.

Necesítanse iniciativas organizadas especificamente en Irun para impulsar o eúscaro, “pola contra non creariamos Betti Gotti”, di Zabalo, pero do mesmo xeito que na comida popular, os entrevistados cren que o eúscaro ten que integrarse no resto de actividades, que ten que ser algo transversal. Genua lembrou que na cidade hai moitos actos arraigados e que neles hai que fortalecer o uso do eúscaro. Desde AEK hai uns anos tentouse normalizar o eúscaro no Alarde para vivir as festas en eúscaro; é dicir, traducir ao euskera as ordes do xeneral e do resto de autoridades (A súa! Este tipo, moi sinxelo) e propúxose ás autoridades que llo dixesen en eúscaro. Hoxe en día, segundo a compañía, utilizan unha ou outra lingua no Alarde de sempre, pero as ordes son en castelán; con todo, no Alarde Igualitario, que se creou máis tarde, danas en eúscaro.

Zabalo púxonos un exemplo máis ligado ao día a día: En Irun hai 36 sociedades gastronómicas, a maioría euskaltzales, pero aínda quedan etiquetas e avisos por traducir, “e hai xente euskaldun, pero é cuestión de actitude, non tanto pasividade, senón de vasos, coitelos… ver escrito e non chamar a atención, coma se tivésemos asimilado que iso é normal”. A toma de conciencia de que iso non ten por que ser normal, o reto ao que se enfrontan os euskaltzales de Irun.

Un paso importante na colaboración

As asociacións de eúscaro de Irun deron un paso significativo: Con motivo da celebración do Día do Eúscaro desde hai un mes (AEKerobika, paseos especiais, comidas de canto, concursos de debuxo e fotografía…), todos eles realizaron un programa conxunto. É máis, as asociacións euskaltzales (asociacións veciñais, gastronómicas, asociacións deportivas, sociedade fotográfica de Irun…) tamén rodearon e foron fundamentais para chegar a máis xente e implicar a novas persoas, tanto na organización de eventos como na participación. “Moitas asociacións non saben onde ir, pero teñen unha boa actitude e están dispostas a axudar”, di Genua, e é interesante romper ese camiño.

O Día do Eúscaro tamén abriu a porta a traballar o encontro entre os axentes do eúscaro a través da unión de forzas: “Aquí estabamos a facer cousas dentro de casa e non nos xuntabamos. Con motivo do Día do Eúscaro, foi moi útil ver o que están a facer os demais. Cada un seguirá co seu traballo, pero ao mesmo tempo deberiamos xuntar máis, coñecer o que fai o outro, impulsar a colaboración…”, sinalou Zabalo. Este intercambio permitiu, por exemplo, achegar a AEK aos membros de Irunabar Bertso Bilgunea para presentar o disco Gure berts(i)oa que publicaron. “Sacarnos da dinámica cotiá tola e tendo en conta o que están a facer os demais, teriamos que planificar todo o ano xuntos, aos poucos imos nese camiño”, insistiu Genua.

Joxeja Zabalo, pola súa banda, criticou que o Concello non recoñece nin recoñece suficientemente o labor das asociacións de eúscaro neste ámbito.

Que pode facer o cidadán?

Os axentes de eúscaro subliñaron que o individuo tamén pode facer moito en por si. “A xente non fala a primeira palabra en eúscaro –dinos o director do euskaltegi–, sempre estamos á espera de como o faga o outro, por exemplo, cando entramos nunha tenda; dubidamos de que o outro tamén o saiba en eúscaro, e ímonos aos sitios coa incerteza de que queremos evitar posturas incómodas. Pola contra, o mellor é pór en marcha o propio mecanismo, sen esperar a ninguén, porque un é o mellor profesor. Hai moito que sabe eúscaro na contorna e aínda que non o saiba, falando amodo, entenderémonolo/entenderémosnolo co chofer do autobús ‘Dous a Hondarribia’ ou ao tabernero ‘Dous zuritos’”. Betti, membro de Gotti, tamén considera adecuada a fórmula, xa que amplía o uso do eúscaro, sen prexuízo da comunicación: “Está en nós, si nós non garantimos a nosa lingua, non o fará ninguén máis”. Ademais, como di Genua, “Irun é o corazón de Euskal Herria”.