Falamos do título da triloxía Reino e fe. Pódese facer un paralelismo de varias cuestións do pasado e do presente.Pódese ler a independencia e o socialismo, por exemplo: “Si, hai un xogo e un paralelismo, ás veces intencionado e outras inconsciente. Por exemplo, na miña segunda lectura vexo moitas outras cousas que non me dei conta na primeira redacción. O control da escritura é unha tarefa tremenda, moitas cousas son incontrolables. Nunha triloxía aparecen as forzas lóxicas propias que se impoñen ao escritor. Neste caso impuxéronse a Aingeru. Ás veces deime conta de que o que estaba a escribir non era eu, que outro tiraba da corda, que estivo no xugo con Aingeru”.

Despois da novela Rock’n’ roll (2000) contemporánea, comezaches na triloxía Reino e fe.Cada cal debe crer en si mesmo!

Non sei si é un asunto de fe, pero si, aposteime forte. Con todo, é curioso, tomei a medida desde o principio, xa sabía o tamaño aproximado do traballo. Nas novelas anteriores había previsto menos detalles. Marchábame sen mapa, sen saber o que ía ser. Nisto tiña un mapa. Naturalmente, nunca me marchei sen ver a meta ou o final, e nisto sabía onde estaban os collados, onde as mesetas, onde as ladeiras, como sería as últimas costas. Comprendín, sobre todo, a duración. Comecei a debuxar a historia sobre o papel e a ver os acontecementos principais. É certo... ao ver que ía ser un traballo de oito a dez anos, asusteime en certo xeito.

Con todo, adiante. Que é o que lles move? Por que?

Hai dez anos viviu unha especie de revival da Conquista de Navarra. Empezaron a publicar os primeiros libros de historia e a traballar os debates entre os afeccionados á historia. Ademais, a min chamoume a atención que os libros de historia fosen en certa medida “militantes”. Estudaban a historia, pero non só a historia por curiosidade, estaba a propornos un espello no que interpretar a realidade actual. Aquilo excitoume. Eu non son historiador, pero si afeccionado á historia. Os libros que se publicaron e as discusións axudáronme moito a porme a traballar.

Traballaches moito para debuxar as características, os costumes e os caracteres das persoas históricas.

A pesar da gran axuda que lle dei, o desexo desta triloxía xurdiu fai 20 anos, cando lin a biografía do rei navarro Enrique III. Escrito por François Bayrou [Presidente do partido francés MoDem]. Curiosa? Atopei o libro en Biarritz e collino con asombro: Escrito por Bayrou! Isto levoume a ler outras biografías. Sorprendeume! Enrique III é o Rei de Navarra máis famoso de Europa, con máis de 150 biografías escritas. É considerado como un personaxe histórico de primeira orde de Francia e ao redor da mesma persoa que construíu todo tipo de personaxes diferentes. Lin dúas biografías e pareceume que falaban de persoas diferentes. Así que para cando empecei a triloxía xa fixera a gran lectura daquela época. Evidentemente, os libros de historia non dinche como eran as persoas de entón. Por tanto, saquei as ideas e os caracteres das persoas dos seus feitos históricos para construír personaxes. Por exemplo, tratábase de xentes feroces e primarias, moi inferiores a elas, e mesmo nobres eran primarias.

As novelas históricas son ben recibidas, pero tamén se consideran de menor nivel na literatura. É apropiado penetrarse na historia para facer literatura?

É unha opción. Xogar coa historia ten as súas regras: até onde podes inserir a ficción nun momento histórico? A primeira regra é respectar o momento histórico. Non podes inserir as túas obsesións e xuízos previos. Non se pode levar a un personaxe do século XXI a unha época histórica. Por iso algunhas novelas históricas non funcionan. A literatura na que eu creo non é só para divertirse e pasar o tempo, ten que expresar algo. Para conseguilo tes que ser moi fiel a quen queres levar á obra, á vez que iso ten que ser un espello do teu tempo.

No seu traballo as características dos políticos de entón son o espello dos de hoxe ou dos de hoxe.

Bo... [agradece estas palabras]. Por unha banda, isto sérvenos para ver o lonxe que están e o actual que son as mentalidades dos personaxes de entón. Teñen, con todo, un punto estraño. Algún lector díxome: “Que difícil me resulta entrar nas mentes destes personaxes, esa fe na relixión...”. Pero, crenzas, relixións, relixións, até onde estamos tan lonxe. Outros me dixeron: “Que escuro é Pamplona!”. A Iruñea de hoxe non é tan escura como a de hoxe, de acordo. Pero somos tan diferentes?

A vida de Joanes Mailu é o eixo da triloxía.

Si. El é o personaxe central, sobre todo no libro segundo. Xa que fun, o nome do libro real de Navarra correspóndelle. Era Bastarta, con todo, reivindica unha serie de dereitos, sobre todo o da bastaridad, que traballei no primeiro libro. As biografías lidas debuxan dalgunha maneira o personaxe. Pero el non é o personaxe máis difícil. Podemos saber como era, pero, que clase de persoa era a que lle puña os zapatos, o arcabucero ou o que, mentres estaba co seu amante, vixiaba xunto á porta? Algún historiador díxome: “A xente de entón non era así”. Si. Por suposto, cada un pode construír personaxes a medida que os imaxina.

Que personaxe! Houbo algo como ela na historia?

Si. Un lector díxome: “Non lle pasa demasiadas cousas?”. “Le a biografía Henrike III.aren”, díxenlle. É terrible. Cantas cousas quedáranlle na vida! Viviu 56 anos e viviu moitas cousas. Les as biografías de varios reis, e antes de cumprir 30 anos eran uns poderosos homes e despois tiñan moitas vivencias máis. Ademais, Joanes Mailu é un bastardo, pero todos somos bastardos. Non seriamos, entón, moi diferentes de nós. Temos que levar esta bastaridad con orgullo, ninguén é de pura raza, ademais non hai que ser de pura raza. Non quero.

“Lendo a historia, está claro que o Reino de Navarra non tiña futuro”, dixeches tras a publicación da novela Joanes Mailu.

Díxeno na entrevista que fixen e pegáronme. “O Reino de Navarra non tiña dereito?”, dixéronme. “Eu non falo de dereitos”. Algúns confunden a “necesidade” de Navarra coa historia. Eu non escribín sobre cuestións de dereito, contei a historia por ficción. Volvamos á actualidade, miremos á xeopolítica, que vivimos desde hai dous séculos entre o choque de Francia e España. Era difícil que os navarros de entón saísen ben e, por “nós”, hoxe en día, tamén se adaptasen en Europa. Supoñamos que o que lle sucedeu a Andorra sucédanos a nós. É dicir, que así como os dous grandes reinos esquecéronse desa terra, esquecémonos de nós. Pero o Reino de Navarra era demasiado grande e moi importante para que a xente de aquí esquecésese. O noso cinco –os pasadizos– eran difíciles de interrelacionar entre ambas as partes, e tamén enormes para o futuro e intereses dos dous grandes reinos.

A situación sociopolítica daquela época tende, sen dúbida, a traela aos nosos días.

Hai un debate sobre a lexitimidade do Reino de Navarra. E é interesante ver como era antes a situación. Era diferente e agora éo tamén. A historia non se escribe sobre o que vai suceder despois: o que fomos e o que somos é diferente. A historia dá grandes voltas e no futuro as situacións tamén poden cambiar. Esta reflexión resúltame interesante. Pero o Reino de entón chegou ao presente e transformouse en por si... As estatuas de entón eran terriblemente líquidas, non é oportuno mirar a situación actual desde os ollos daquela época.

Se aquela Navarra chegase a ser un Estado, como o imaxinaches?

Se o reino subsistise, que clase de herdanza recibiriamos? Parecíame que nos quedamos absolutamente sorprendidos. Seriamos un reino moi castellanizado, o eúscaro estaría moi arrinconado. Segundo Asisco en referencia a Gartxot, na antiga conquista, a erdalidad estaba moi arraigada na nobreza superior. Non hai, por exemplo, diferenza entre os agramonteses e os beaumonteses. O Reino de Navarra é unha metáfora dos nosos desexos e inquietudes.

É que estamos ao bordo do pasado perdido?

O noso pasado non é arranxado por ninguén, temos un pasado triste, non temos un pasado brillante. A xente ten que alarmarse, e compréndoo. Dígolle que debemos estar orgullosos do noso triste pasado. Orgulloso diso. Ese é o noso pasado. E que? Temos algo que aprender. Creo que a nosa non é un modelo para ir a ela, senón para afastarnos dela, a nosa historia ten que ser un acicate para ser o que somos ou queremos ser.

Na nosa novela Jerusalem galdua está Pedro Agerre Axular. É coñecida?

Desde os ollos actuais é un escritor canónico, o mellor clásico, o máis citado, o máis eloxiado. Como adquiriu o saber popular a figura de Axular? Relatos populares clásicos sobre el... [Fixo unha especie de gruñido], e o pobo vísteos de sabedoría, e polo feito de vestirse de sabedoría, polo diaño. É dicir, saber moito para o pobo non é bo. Esta é a miña lección.Axular é o noso escritor clásico máis eloxiado, pero sobre el sabemos pouco. Luís Villasante escribiu o folleto de Axular, pero os datos biográficos ocupan tres páxinas. Ademais, a veracidade destes datos foi discutida. Por tanto, sabemos onde e cando xurdiu, cando se ordenou, cando chegou a Iparralde. Cando publicou o libro gero e cando morreu. Pero, que sabemos do seu carácter?

É difícil completar o carácter das persoas históricas.

O contexto político histórico de Axular é coñecido, pero a súa biografía ten algúns aspectos sorprendentes, polo que non temos os datos que eles póidannos revelar. Eu inventei un Axular, o meu Axular. Pode ser valente e ten algo de provocación. Pero iso fano todos. “Supoño que non sería axente dos españois”, penso. Non hai dúbida de que era un axente ultracatólico. Todos os ultracatólicos do norte mantiñan estreitas relacións cos españois. Canto diñeiro destinábase desde Pamplona aos nobres de Donibane Garazi, Donapaleu ou Ezpeleta? Os españois formaran un escudo a través deles. Axular estaba implicado, creo que era un axente ideolóxico, un propagador dunha idea. Bo, eu quixen facer un xogo, propuxen a min Axular. É crible? Algún non crerano. Alguén me dixo: “Vostede inventou un personaxe así e creu que era así”. Bo, si.

O idioma que utilizaches é o modelo que me gusta.

A outros se lles fixo insaciable. Eu son moi consciente de que con ese modelo de linguaxe poño límites ao meu público, diminúoo. É a miña aposta, porque estes libros necesitan esa linguaxe.

Escribiches 1.000 páxinas. Illarse do mundo actual e fichar a historia a ese tamaño. Non ten vostede moito mérito. Parabén.

Si, hai traballo, metín moitas horas. Teño a capacidade de desconectar, ás veces esaxerada, pódeno dicir os demais. É certo que vivir este tipo de momentos ten as súas consecuencias, problemas cos demais. Durante dez anos non deixei o meu traballo de tradutor. Son escritor de tardes, sobre todo de fins de semana. Traballo de noite, ensaiando até a madrugada. Pódoo confesar: acabei rebentado, e tocado psicoloxicamente, deixei parte da miña saúde. Dicir que falei dos meus corpos e da miña alma non é metáfora.