O profesor da UPV/EHU Pello Jauregi Etxaniz analizou os 20 anos de evolución do comportamento lingüístico dos mozos no municipio de Lasarte-Oria. 20 anos de evolución no libro. Recolleu datos de tres traballos de investigación. En 1992 realizouse a primeira investigación en Lasarte-Oria da man do sociólogo Joxe Mari Iraola Aranzadi. Dez anos despois, en 2002, levou a cabo a segunda investigación, da que Pello Jauregi foi o encargado, así como da última investigación levada a cabo en 2012. En todos os estudos analizouse o uso do eúscaro entre os mozos de entre 13 e 24 anos do municipio, utilizando a mesma metodoloxía. No libro, ademais de comentar como cambiaron as cousas nos últimos vinte anos, explícase como e por que sucederon os acontecementos.

Segundo datos xerais do estudo, o proceso de euskaldunización de Lasarte-Oria avanzou notablemente nos últimos dez anos, e máis aínda no período de vinte anos. Os principais indicadores lingüísticos cambiaron: a capacidade de falar en eúscaro, o uso do eúscaro e a actitude cara ao eúscaro. En 1992, en Lasarte-Oria o 43% dos mozos eran capaces de falar euskera bastante ben ou moi ben. No ano 2012, o 86% dos enquisados aproba o Regulamento. Cos amigos euskaldunes, o 23% dos mozos falaba sempre ou máis en eúscaro que en castelán en 1992, fronte ao 52% que o facía en 2012. Actualmente, o 94,4% dos mozos de Lasarte-Oria entenden o eúscaro moi ben ou bastante ben, mentres que no tempo retrocede o 60%.

Contexto favorable

Preguntamos a Jauregi que factores poden estar detrás desta evolución. “Ademais de analizar as condutas dos mozos, hai que ter en conta como cambiaron os seus contextos de socialización: a familia, a escola, a sociedade e o lecer. Nestas catro zonas houbo un salto significativo en favor do eúscaro. No caso dos pais e nais dos mozos estudados no último estudo, prodúcese un cambio significativo; na evolución do vinte anos, por primeira vez, predominan os pais e nais nacidos en Gipuzkoa. Por tanto, recibiron referencias culturais e lingüísticas de aquí. É un dos factores máis importantes para entender que os mozos avanzaron no uso e o coñecemento do eúscaro. O uso do eúscaro aumentou considerablemente nos fogares, nas relacións entre pais e fillos. Esta xeración de nais e pais deu un gran impulso á transmisión familiar do eúscaro”, díxonos Jauregi. Na actualidade, Gipuzkoa conta cun 67,9% de nacementos e un 75,3% de nacementos.

En canto á escola, o modelo D está xeneralizado en Lasarte-Oria; nos últimos vinte anos o aumento do ensino en eúscaro non cesou. Segundo o estudo, a maioría dos mozos estudados, oito de cada dez, cursaron os seus estudos de Educación Primaria en eúscaro. Hai vinte anos era xusto o contrario; oito de cada dez novos estudaron no modelo A. O modelo D estabilizouse e o uso informal do eúscaro é do 30%. Está claro, por tanto, que a situación envorcou.

De face á pena, Jauregi explicounos que actualmente a maioría das cuadrillas do pobo están formadas por euskaldunes ou euskaldunes; sete de cada dez novos ten todos os amigos euskaldunes. En 1992, o 16,4% dos mozos tiña todos os membros da cuadrilla vascos, fronte ao 69,1% actual. Os datos tamén apuntan a un aumento da presenza do eúscaro no tempo libre e nas actividades extraescolares, aínda que a presenza do eúscaro segue sendo baixa. Pello Jauregi: “Neste contexto, enténdese que houbo condicións favorables para que os mozos progresen na súa capacidade e no seu uso”.

A casa como columna

Unha vez sacada unha foto xeral da situación lingüística de Lasarte-Oria, Pello Jauregi explicounos as claves sobre os comportamentos lingüísticos dos mozos. En primeiro lugar, fíxonos fincapé na importancia que ten a familia para aumentar o uso informal do eúscaro entre os mozos: “A familia xoga un papel crucial na promoción da tendencia natural do uso; a familia inflúe directamente no uso da lingua que os mozos ensinarán na rúa. A pesar de que até agora se traballou moito neste ámbito, a partir de agora haberá que pór máis forza”. Ademais, engadiu que o reto tamén está en mans dos mozos, xa que as familias de mañá estarán formadas por mozos actuais. Por exemplo, nos tempos nos que se forman as parellas fíxase a relación lingüística, que será a linguaxe natural da familia posterior.

Familia e escola complementaria

Como se dixo anteriormente, en Lasarte-Oria predomina o modelo D. Segundo os datos da investigación, nos casos nos que hai unha familia euskaldun detrás, nove de cada dez falan moi ben euskera e seis de cada dez teñen tendencia a falar en eúscaro. Doutra banda, sendo unha familia non vascófona e estudando no modelo D, tres de cada dez consigan falar ben en eúscaro e dous de cada dez utilízano. “A escola deu o que ten que dar, xa non pode facer máis. A escola dá o mellor de si mesmo si hai unha familia euskaldun detrás. A escola é un alicerce fundamental para a creación de euskaldunes e para fomentar o uso do eúscaro, pero o que realmente hai que activar agora é a familia. De aí virá o aumento do uso do eúscaro nos espazos informais”. Neste sentido, Jauregi explicou que se detectaron diferentes tendencias lingüísticas entre as e os mozos que falan ben e bastante ben o eúscaro. Os mozos que logran unha total comodidade para falar en eúscaro, os que dan o proceso de euskaldunización até o final, optan polo camiño do eúscaro. O resto, pola contra, a vía do castelán. “A pesar de que hai unha marxe de competencia moi pequeno, os mozos elixen camiños diferentes. As persoas que son capaces de falar bastante ben en eúscaro necesitan outra cousa para completar o proceso, que pode vir da contorna natural; a familia, a compañía… Se o proceso non leva a cabo do todo, corremos o risco de retroceder. De face aos próximos anos, iso hai que telo en conta”.

Posibilidades de ampliar o proceso de euskaldunización

Despois de vinte anos, obtivéronse os mellores datos sociolingüísticos sobre o comportamento lingüístico dos mozos de Lasarte-Oria. No estudo conclúese que nove de cada dez novos entenden moi ben ou bastante ben o eúscaro. Segundo Pello Jauregi, ao entender que os mozos da localidade xa adquiriron a competencia para o eúscaro, hai que traballar para impulsar o seu uso: “Si todo o mundo quixese falar en eúscaro cos mozos do pobo, non tería ningún problema. A comprensión desbloqueou o camiño da comunicación en eúscaro; non hai, polo menos, barreiras técnicas. Estas condicións témolas por primeira vez en Lasarte-Oria. Conseguiuse universalizar o número de bilingües pasivos. O que hai que activar é as ganas de falar en eúscaro”.

Neste sentido, Pello Jauregi fai unha reflexión sobre a necesidade de relacións asimétricas. As relacións lingüísticas asimétricas danse cando un membro utiliza unha lingua (o eúscaro, por exemplo) e o outro responde cunha lingua (o castelán); a comunicación entre ambos os non interrómpese porque se entenden. Aí está o caso de Cataluña. A xuízo de Jauregi, en Lasarte-Oria, na actualidade, existen condicións obxectivas no ámbito xuvenil para unha estratexia ampla e sistemática de relacións asimétricas. Na súa opinión, primeiro habería que facer un traballo pedagóxico, modificando o discurso actual. No caso de que este comportamento sexa aceptado entre os mozos, o proxecto esixiría unha organización social, unha dimensión colectiva, que se podería levar a cabo a través dun movemento social. É unha nova formulación.

De aquí a dez anos levará a cabo a mesma investigación en Lasarte-Oria. Será interesante analizar a fotografía que representarán os novos datos.