O Pat Finucane Center (PFC) é unha organización non gobernamental dedicada á recuperación dos dereitos humanos e a verdade, na que traballa Paul Ou’Connor desde 1992. A asociación está apoiada polo diñeiro da Unión Europea e do Goberno de Irlanda. Pat Finucane, avogado de Belfast asasinado polos loialistas en 1989, está a investigar, entre outras cousas, as circunstancias que rodean a máis de 200 mortos –a maioría católicos– en 35 anos no conflito de Irlanda do Norte. O traballo de investigación iníciase cando as familias dos falecidos diríxense a elas, o que as leva a cabo pola súa conta e, sobre todo, seguindo o traballo do Grupo de Investigación Histórica da Policía de Irlanda do Norte (HET).

Verdade e xustiza. Ambos os conceptos compiten no estudo do pasado dun conflito.

Moitas familias republicanas e nacionalistas non esperan nada da xustiza, non teñen confianza e son realistas. Moitas familias dos loialistas, sobre todo das familias dos falecidos das forzas de seguridade, seguen falando de xustiza, porque cren que o que fixo o Estado está ben e que o Estado aínda ten que darlles unha resposta axeitada. Si a IRA matou a alguén fai 30 anos, e iso investígase, ten que ser con moito coidado, con probas, con ADN… Pero, por exemplo, cando un soldado matou a alguén por unha pelota de goma lanzada a unha distancia de seis metros, iso non se entende como “disparar”.

Para o Estado quizá sexa importante a xustiza formal, pero para nós o máis importante é a verdade, coñecer até onde estivo o Estado británico neste conflito, que non foi un conflito entre católicos e protestantes.

Non houbo acordo nas conversacións de Haass. Cres que finalmente será posible a creación dunha comisión independente que investigue o pasado, como é o caso do Sinn Féin?

Non o sei, pero tamén hai que ter coidado. O Estado británico nunca abrirá completamente os seus arquivos e a ira tampouco. Con todo, revisamos constantemente os arquivos e conseguimos abrir novos procesos, o cal é moi positivo para as familias. Pero, por suposto, esa é a punta do iceberg, e moitas cousas non as saberemos nunca. Por iso, a política do PFC é moi pragmática. Moitos dos pais dos falecidos están a morrer, que lles temos que dicir, 30 anos de espera ata que se cree unha comisión independente e esta dea os seus resultados?

Non todas as familias teñen a mesma idea que a xustiza. Algúns queren ver aos soldados no cárcere –non vai suceder– e outros simplemente queren a verdade, porque iso dálles tranquilidade. A maioría dos asasinados polo Exército eran inocentes, pero dicían que eran terroristas ou os seus cómplices; as familias queren que se recoñeza a inocencia dos Estados británicos.

Por suposto, se queres que os soldados que mataron a alguén vaian ao cárcere, tamén debes aceptar que os membros da IRA que mataron a alguén volvan ao cárcere. No proceso de paz desaloxamos os cárceres e agora imos empezar a enchelas?

Dise que dos 3.600 falecidos, a maioría dos casos aínda non foron investigados nin procesados. Dise que o TTM que se dedica á súa investigación desaparecerá. O seu traballo púxose moi en dúbida. Vostedes traballaron moito con eles. Que che parece?

Probablemente desapareza a HET. Este proceso foi sobre todo británico, e ese foi o maior problema. O seu labor foi moi discutida e moitas veces foron moi superficiais, por iso o noso traballo foi animarlles a investigar. Algúns grupos do TTM fixeron un bo traballo, outro non. Por exemplo, no libro Lethal Allies (Aliados mortais) atopamos probas entre o exército e as forzas de seguridade e os grupos paramilitares loialistas, e estas foron obtidas grazas ao HET, probas moi potentes. Pero, en xeral, o TTM necesita unha continuidade daqueles que coñecen ben as leis e os procedementos. Por iso nós fomos moi críticos cando o TTM investigou ás vítimas das familias en situación de desamparo, xa que na maioría dos casos estes procesos acabaron en quebra. Por exemplo, o PFC nunca aceptou o primeiro informe presentado polo TTM.

As probas de complicidade entre o Estado británico e os paramilitares loialistas son moi claras nos 120 casos estudados no libro. E agora, que vai pasar?

Para o Goberno é fácil descartar ao PFC, pero que algúns xuíces digan algo, ou o digan no Parlamento… Iso é máis difícil de evitar para eles. Agora temos que conseguir que alguén faga algo no ámbito da xustiza co noso traballo. Hai pouco estivemos con representantes do Estado e dixémoslles: “Aí hai probas moi concretas de 120 mortos, que van facer co libro?”. E non saben que facer.

A comisión que investigou o caso Bloody Sunday contaba con tres xuíces e estes dixeron, “si, o Exército matou a xente inocente”, o que facilitou que David Cameron puidese dicir “síntoo”.

Dos 15 casos desaparecidos pola IRA, oito deles non se esclareceron aínda. Por que é? Porque a IRA non dá información, porque pasou moito tempo e a información está esquecida ou perdida...?

Segundo a comisión que investiga estes asasinatos, a IRA axudou a buscar aos que se atoparon, pero nalgúns casos a xente implicada está morta, ou non se pode lembrar, ou non están de acordo co proceso de paz, ou queren prexudicar ao Sinn Féin… Pero a crítica agora non é contra a IRA, senón contra as persoas que poden ter información. En calquera caso, o sistema de inmunidade limitada funciona, e por iso apareceron varias desaparicións.

En que se basea a inmunidade limitada?

Cando a familia do falecido autoriza a entrada en vigor dunha inmunidade limitada, se alguén declara que participou en algo, iso non pode ser utilizado na súa contra no enjuiciamiento.

En Euskal Herria o tema do relato do pasado cobrou moita importancia. Que se acordou aquí sobre o pasado?

Os relatos son varios, non só hai relatos. Unha parte dos loialistas, por exemplo, rexeita a represión que se produciu aquí e as súas consecuencias, o terror que causou aquí durante anos; no norte de Belfast, por exemplo, mataron a 600 persoas. Para eles non eran máis que católicos.

E a nosa comunidade nacionalista, republicana, aínda non entende ben o dano que fixo o IRA, foron feitos nunha guerra e xa está. A IRA matou a case mil soldados e policías. Trátase dunha pelexa que se saldou coa morte de máis de 600 persoas. De todo iso tamén temos que falar.