Quen foi Eusebio Osa?

Para empezar diría que foi un escritor moral e moi consecuente. Tomou por fe o seu hábito, estivo a dar fe durante máis de dez anos abrindo a fe católica a través das misas e os sermóns, e cando a Igrexa católica chegou á convicción de que era o principal sostén do capitalismo, mantendo a súa admiración polo modelo de vida de Xesucristo, quitou o hábito pola fe dos oprimidos. Así explicado, a súa evolución pode ser representada como un simple cambio de hábito, pero é unha visión equivocada. Vaticano II. Tomou esta decisión no ambiente cultural e intelectual creado polo Concilio e o maio do 68, tal e como o fixeron outros moitos sacerdotes e frades vascos no período 1968-1973, pero a difícil decisión persoal e a grandeza de ser consecuente con ela non se funde no abandono de camiños máis fáciles, adictos e pisados.

Fora crente na utopía?

Si, non había máis remedio que crer na utopía para tomar unha decisión así. Vivira no Sacerdocio, pero necesítase a esperanza de saír dese rastro e emprender un camiño descoñecido, hai que crer que unha minoría privilexiada pode reverter unha situación que esmaga a unha maioría máis desvantaxosa, e hai que manter esa crenza, fracasar.
Trouxéchelo como testemuña dunha xeración. Explícanos esa xeración.
Joxe Azurmendi pertence á mesma xeración –cinco anos máis novo que Eusebio Osa– e no libro Os mozos tolos do presente di que o problema da súa xeración pode ser que nunha xeración teña que vivir catro séculos e tres ou catro revoluciones: Da estrita ortodoxia católica que pode representar a Pío XII.ak ao existencialismo cristián ou ateo; de alí, inmediatamente á fascinación do marxismo, e pronto á atmosfera do posmodernismo. Así, quen acertaría correctamente? Na década dos 60, en Europa comezan a saír os católicos socialistas e comunistas, e como moitas das doutrinas que foron consideradas como verdade dogmática salvable perdeuse o orgulloso sentimento de superioridade moral que se cría ter e que daba conexión e seguridade á convivencia. No caso de Osa, Honest to God de John Robinson e D. Hay que mencionar a obra de Bonhoeffer como elemento decisivo no xiro ideolóxico, sobre todo as cartas escritas por aquel teólogo protestante na prisión de Tegel, en Berlín. Tamén foi influído polo teólogo católico Metz. E non menos as repugnancias provocadas pola xerarquía eclesiástica reaccionaria de Vitoria

Como se adaptou el naquela época aos que se opuñan ao réxime ditatorial, ao sistema capitalista ou á ríxida Igrexa católica.

A loita radical non se expuxo dentro da igrexa de Álava, senón fóra dela. Foi ordenado sacerdote nos agostiños lateraneses de Oñati, e en 1967 foi enviado a Vitoria-Gasteiz para facerse cargo de varios monxes. En primeiro lugar, sobre o vasco –clases de alfabetización en eúscaro con nenos na ikastola Olabide– e en segundo lugar no Vaticano II. Loitou por promover un mundo da igrexa máis aberto e mellor casada cos ensinos do Concilio, na comunidade daqueles frades agostiños que tiña ao seu cargo e dos vascos fregueses de Vitoria.

Un vasco na igrexa, na igrexa de Álava. Que lle deu a educación relixiosa e eclesiástica?

Chocou coa xerarquía da igrexa de Vitoria. O sacerdote víaos divididos en dous grupos que amaban ao bispo e o outro. Os outros non eran extremadamente radicais, quizá estaban pouco politizados, pero os bispos e os outros, que estaban profundamente retirados, plantáronse ante o concilio e parecían máis progresistas do que eran. Ademais, eran moi españois, que crían que Vitoria non se separaba de Salamanca

Debía de sufrir unha especie de choque.

Este choque aumentou, sen dúbida, os seus desexos de abandonar o oficio sacerdotal. Tamén desde a ikastola Olabide dixéronlle que era sacerdote.

Foi expulsado da ikastola Olabide de Vitoria-Gasteiz no ano 1971. Vista desde hoxe, a traxectoria de Eusebio Osa axúdanos a coñecer esta década.

Neste punto hai que sinalar tres factores: 1. A incorporación do eúscaro ao ensino. 2º Ademais do eúscaro, o perfil do ensino en si, e por último, last but not least. 3. A relación entre relixión e ensino. Co primeiro punto, os euskaltzales da dereita e os da esquerda coincidían, pero no segundo e o terceiro non. Para os vascoparlantes de dereitas: o eúscaro, máis un pouco de historia e xeografía vasca e de literatura, e unha lección cristiá; para Eusebio Osa, a escola debía servir para crear persoas autónomas. Dicía que a persoa se facía a través do pensamento, da toma de decisións e do exercicio da actividade, traballando estas tres capacidades en valores humanos como a responsabilidade, a iniciativa, a expresión ou a linguaxe, a clase traballadora, a fraternidad, a verdade, a esperanza, a xustiza, a solidariedade, o respecto á identidade dos demais, etc. En todas as relacións da Ikastola: xogar, conversar, aprender, traballar eses valores era a tarefa da Ikastola, que ese neno se apropiase da cultura e convertésese en persoa.

Os que querían introducir a relixión a nivel de ensino cristián na ikastola considerábanse que vivían cun esquema de vasco crente. Puñan a cultura e a fe ao mesmo nivel, ao nivel da obrigatoriedade, e o imprescindible era dar cultura ao neno, pero a fe non. Entrar no interior das estruturas humanas como algo obrigatorio era disparar dous tiros á fe. Referíase á necesidade de distinguir cinco momentos no seo da fe para explicar mellor as cousas. Pero aquí non podemos explicar máis, para que o interesado poida acceder ao segundo capítulo do libro.

Que destacarías da súa actitude, dos seus traballos, das súas achegas. Porque quen quere cambiar o status social, revolucionario, é perdedor.

Hoxe en día, os contidos teñen un gran espazo no ensino e os estudos baseados na memoria teñen un gran espazo, baixo a fórmula da avaliación continua. Aludindo á importancia de educar ao neno no camiño da cultura e da transformación da persoa, e á necesidade de traballar a motivación fóra do estudo e de conseguilo, creo que sería seguir a pegada do pensamento de Osa. Así mesmo, Osa subliñou a necesidade de dedicar a cultura ao pobo, no ronsel da pedagoxía de Paulo Freire.