Recentemente abordei a violencia, as vítimas e os dereitos humanos nunha entrevista cun membro do Pat Finucane Center de Irlanda do Norte (PFC) en Derry. Sen mencionalo así, entre outras cousas, falamos de principios e de pragmatismo. É unha reflexión que aparece reflectida na parella “Verdade ou xustiza?”. O caso é que o entrevistado fixo unha gran forza no pragmatismo. No sanguento conflito do norte de Irlanda, por exemplo, fai 40 anos, moitos dos casos de vítimas mortais seguen sen ser procesados, e neses casos as familias non teñen moitas noticias do asasinato, seguen buscando a verdade. Desde 1998 até hoxe traballouse moito neste ámbito, pero aínda queda moito por facer, e o movemento republicano, por exemplo, sempre reivindicou a necesidade dun comité independente para dirixir as investigacións. Pero iso, en todo caso, necesita tempo.

Por iso, o entrevistado aseguraba que moitos dos pais das vítimas están a morrer e que non podía esperar á celebración dun comité independente. Que esas familias necesitaban a verdade para poder vivir con tranquilidade, ou morrer, e que había que utilizar todos os medios posibles para transmitila ou achegarlla o máis posible sen esperar a que se lograse, constituísese e fixésese o seu traballo.

Dous días despois de que o Colectivo de Presos Políticos Vascos dese a coñecer o seu comunicado, fixen unha entrevista e, ao saír do seu despacho, volvinme sobre o pragmatismo, pensando nos presos e nas súas familias. Cantos fillos e pais poderían estar xuntos si o presente documento chegase antes? Cantos pais máis morrerían co repouso de ver libres aos seus fillos? E non falo da solución do conflito, senón do pragmatismo necesario durante todo este tempo. Pero os presos tiñan que decidir e o 28 de decembro de 2013 tivemos coñecemento diso.

Tarde? Para algúns pais si, para moitos fillos tamén, pero como aínda hai moitos pais que esperan, nunca é tarde... para mellorar máis ou menos a situación penal e menos para a liberdade. Tarde porque xa o fixeron outros antes? Pois si, pero tamén a tempo, porque se podía decidir máis tarde.

Por suposto, non é culpa de que os pais non cheguen a velos a tempo. O que recollía as armas sabía que o estranxeiro, o cárcere e a morte podían estar no mesmo paquete. Tamén da crueldade do Estado. E os Estados son crueis coa dispersión, crueis en dereito, non en xustiza. Crueis cos presos enfermos. Crueis en nome da democracia. Todo iso constitúe tamén unha barreira entre familiares e presos.

Moitos se referiron ao paso que se esperaba do EPPK para chegar a un acordo. Para a ex dirixente dos cárceres Mercedes Gallizo, como aquela da lúa, “foi un paso moi grande”. Un paso que aínda debe producirse para o Goberno Vasco. Para o lehendakari Urkullu, unha decisión moi significativa. A xuízo da esquerda abertzale, é "moi importante". No marco unionista pódense ler opinións contrapostas: O ex reitor da UPV/EHU Manu Montero, por exemplo, escribiu nO Correo: “O bloque democrático, a diferenza doutras veces, non caeu na trampa e recibiu a carta cun escepticismo axeitado”). Para o ex jeltzale Joseba Arregi, “a esquerda abertzale radical” conseguiu levar de novo o debate ao seu propio muíño, “e nós, lentamente, seguimos as súas palabras e non somos capaces de impor o debate que lle interesa á democracia e ao Estado de Dereito, á liberdade”. (O Correo, 3-1-2014).

E o EPPK recoñeceu os danos causados, e é un paso máis, sen dúbida, pero estou convencido de que para entender a dor do outro hai que afastarse da guerra e achegarse ao que ten a dor, primeiro de cabeza e, si é posible, despois fisicamente. Aínda pouco, pero como din as vítimas de diferentes cores en Euskal Herria. E os presos están aínda en guerra, aínda que a lei do Estado permítao, nunha guerra contra o Estado, que quere danalos. Pero é un paso, e virán outros pasos: as armas, a desaparición de ETA... porque van ser necesarias. Os pragmáticos, inevitablemente. n