Traducido automaticamente do vasco, a tradución pode conter erros. Máis información aquí. Elhuyarren itzultzaile automatikoaren logoa

Jaio ginen eta bizitzea zor

Likena zuhaitz adar batean. Lurreko azaleraren %6 estaltzen omen dute likenek. (Arg: Nobert Nagel)
Likena zuhaitz adar batean. Lurreko azaleraren %6 estaltzen omen dute likenek. (Arg: Nobert Nagel)
Gozoa da algarrobondoaren leka, Ceratonia siliqua. Arbolaren zurak bezala, lekak, gozoa izateaz gain, erabilera ugari du. Guk txokolatearen ordezko bat egiteko darabilgun leka hori koioteen gutizia da, Kalifornia aldean. Olibondoak (Olea europaea) edo sagarrondoak (Malus x domestica) bezala, Europan zenbat gauzatarako egokia zen ikusirik, AEBetara algarrobondoak eramatea otu zitzaion baten bati. 1856. urtean, Espainiatik,  8.000 landare eraman zituzten eta Florida, Arizona, Texas eta Kalifornian aldatu. Ondoen Kaliforniako bizimodura egokitu zen, etsi-etsian ederki moldatu ere. Geuk bezala landareek ere badakite “jaio ginen eta bizitzea zor” esaten. Egun landare inbaditzailetzat dute han. Epaia eman eta ipurditik moztuta ere, altsuma ugari indarrean emanez ederki ernaberritzen da. Baldintza ekologikoak, klima eta lurra batez ere, ote dira Kalifornian beste lekuetan baino hobeak algarrobondoarentzat? Ala, bere lekazalea den animalia bat han baino ez du aurkitu? Koiotea. Hark, lekak janez, haziak barra-barra barreiatuko ditu, han eta han. Algarrobondoak zer atarramendu luke koioterik gabe? Naturan hain ugaria den elkar laguntzearen beste adibide baten usaina hartzen diot nik txokolate horri... 
 
Likenak dira horrelako elkartzeen adibide ezagunenetakoa. Onddo baten eta alga baten elkartea da likena. Biek etekin ona ateratzen dute. Eguzki irraden eta lehorteen aurrean babesa dakar onddoak, eta algak, landareek bezala, fotosintesia egiteko gaitasuna. Bitasun horrek ikaragarrizko arrakasta izan du guk “gure” deitzen dugun mundu honetan. Euskarazko Wikipediak dioenez hogei milioi espezie inguru liken dira, katalanezkoak, aldiz, 20.000 bueltan direla dio. Batek daki! Zerbait izango da. Zenbat mila gorabehera, lurreko azaleraren ehuneko sei likenek harrapatua omen dago. Elkartzeak izugarrizko indarra eransten dio eta ia beste inor bizi ezin daitekeen tokietan ere hazi eta bizi dira. Basamortu idorrenetan, polo izoztuetan... Likenek gai berezi batzuk sortzen dituzte, zeinak medio, ura eta argia hobeto baliatu eta hondakinak kanporatzeko gaitasuna areagotzen baituten. 2005ean, Madrileko Complutense Unibertsitateko irakasle Leopoldo Sanchok, Errusiak jaurtitako Soyuz ontzi batean espaziora bidali zituen bi liken. Hamabost egunez ontzitik kanpora izan zituzten, espazioko hutseko irrada eta tenperatura goiti-beheitiko izugarrien mende. Bueltan etorri zirenean, inongo kalte arrastorik gabe, ongi bizitzen jarraitu zuten. Jaio ziren eta bizitzea zor.

Interésache pola canle: Bestelakoak
2019-05-17 | Jakoba Errekondo
Gañando cabaleiros

O día excede a noite co equinoccio de primavera. Este ano ocorreu o 20 de marzo, ás 22:59 horas, abrindo a porta da primavera. O prefixo Eki significa o mesmo. Até entón a noite fora máis longa. O día e a noite tiveron doce horas. Desde entón o día alárgase e a noite... [+]


2019-03-28 | Jakoba Errekondo
Cambio climático e paisaxe

Hai moito tempo que o tempo está na nosa liña, pero o clima é relativamente recente. Non hai que aclarar demasiado o que é o cambio climático. Explicar que é a paisaxe si é unha necesidade máis vermella. Está en plena actualidade organizar conferencias, mesas redondas... [+]


2018-09-11 | Jakoba Errekondo
Mulleres da sidra

É o momento de recoller os froitos e polos en camiño ao lagar. Pera (Pyrus communis), mazá (Malus x domestica), uva (Vitis vinifera)... Parece un camiño curto e rápido, pero hai que traballar unha chea de rodeos e as súas variantes ata que o froito se converta en mosto e... [+]


2018-07-19 | Jakoba Errekondo
Comer por todas partes

No País Vasco a agricultura é a historia da colonización permanente. Como en todas partes. Antes non se cultivaba a terra; antes non se sementaba a colleita; gozábase do que antes non se comía. Trouxérano todo doutra parte. Moitas destas historias foron escritas polos... [+]


2018-04-20 | Jakoba Errekondo
Curva

Volvendo aos viños que se elaboran cos cultivos, a madreselva esquerda (Humulus lupulus) é conservadora e agregadora de cata amarga. A unión de cultivos e madreselvas produce moitos sucios chorros, especialmente nos países da cervexa. Un amigo acábame de explicar as... [+]


2018-04-15 | Jakoba Errekondo
Madreselva

Na nosa casa coñecémolo co nome de madreselva (Humulus lupulus). De feito, traballouse a torto e a dereito nas ribeiras do río do noso país, coincidindo coa expansión da cervexa. Aprendemos que se lle chama tamén lagosta, cervexa, cervexa, verruga e herba á esquerda... [+]


2018-03-23
Cheiro a cheiro

A primavera tróuxome o tema ao nariz. C. traballaba en diversos centros de investigación de Nova York. Bushdid, M. Oh! Magnasco, L.B. Vosshall e A. Un artigo publicado polos científicos Keller en marzo de 2014 no prestixioso “Science Magazine” produciu un gran balbordo. O... [+]


2018-01-16 | Jakoba Errekondo
Sidra Möet & Chandon

Terminan os curiosos días interanuais, os que se comen e beben das emanaciones da terra. Comerei do mellor ao mellor. Supostamente. Botellas de cava e champaña pesadas son fáciles de bailar. Aínda que hoxe en día son de todo tipo, antes era a sidra do outro barril. Cando a... [+]


2017-05-23 | Jakoba Errekondo
Xeo na madeira
O xeo fixo o seu: o mal. A finais de abril rexistráronse grandes xeados brancos que non se viron desde hai moito tempo. Un traballo de raso pero á vista, sen ningunha vergoña: a astucia. Choveu terriblemente no sur de Euskal Herria.

2017-05-15 | Jakoba Errekondo
Mil un máis
Do mesmo xeito que a serie de contos Mila gau eta bat gehiago, o relato deste mil e uns artigos dos últimos 22 anos pasou nalgún momento. Neste recuncho escribiu o primeiro sinxelo artigo de Cerezi, Sasoi aparta, que toma o aspecto de Nur ao-Din, o mozo desa serie de contos... [+]

2017-05-01 | Jakoba Errekondo
As luciérnagas a casa
Comezamos un fermoso mes de maio. Para cando nos damos conta, estamos nos días máis longos do ano. Serán entón as noites máis curtas do ano, pero cun espectáculo único. Non me refiro a esas furiosas festas que pon cornos ás festas. As luciérnagas son máis silenciosas.

2017-04-25 | Jakoba Errekondo
Suor con suor
As plantas son unha gran onda ou bomba. Grandes árbores, nin que dicir ten. Unha haxa (Fagus sylvatica) cun metro e medio de caravana, necesita uns 400 litros de auga ao día para conter o metabolismo. Ten que atopar 400 litros de auga nalgún lugar, desenvolve un enorme... [+]

2017-03-07 | Jakoba Errekondo
Tortotx limpo
Con toda a intención de aprecialo, abriu unha botella de sidra, achegou o vaso ao nariz e aspirou o cheiro da tortilla coa botella pecha, que inferno!

2017-01-31 | Jakoba Errekondo
Recuperación de cores
Paréceme incrible a sinfonía de cores que nos está tocando e ofrecendo este inverno. Será polo tempo ridículo? De doce calor a xeo, de punto de seca a inundación. Este ano teño novos ollos...

2017-01-23 | Jakoba Errekondo
Sidras e hurones
Getozka é cosmopolita, Portulaca oleracea. Viaxamos polo mundo, a propósito ou baixo palabra, e en moitos lugares vive ben. É noruegués e omnipresente. Como todo o que sabemos, non sabemos moi ben de onde é. Cando falamos de plantas, temos unha tendencia terrible: esta é a... [+]

Eguneraketa berriak daude