Estamos nunha gran cidade galega, digamos que é Vigo. Nunha rúa longa, pintada na parede, dun barrio obreiro, dúas chamadas á folga xeral, próximas unhas doutras. Ambos están escritos en galego, pero diferentes. Folga xeral grita un, Grève guerral o outro. Aclaremos que, antes de seguir adiante, pronúncianse xeral e geral da mesma maneira. Para dicilo correctamente, só tes que ler o primeiro dos dous como en eúscaro.

A escritura xeral do Folga correspóndese coa norma da Real Academia Galega (RAG), da academia galega. Este é o modelo lingüístico que se estendeu na maioría dos medios e no ensino nos últimos 30 anos, aprobado pola maioría dos falantes, incluídos os principais partidos nacionalistas galegos. En resumo, denomínaselle norma ILG-RAG, pronunciada como “ilgarraga”. Greve geral, pola súa banda , é unha galega escrita pola asociación Associaçom Galega dá Língua (AGAL) a principios dos anos 80, que se sumou á proposta. O presidente da Asociación, Miguel Penas, explicounos o núcleo do pensamento de AGAL.

AGAL é, segundo Penas, o máximo representante da liña de reintegracionismo. “A asociación naceu en 1981 e, en definitiva, é a execución orgánica dun movemento nado no século XIX cos inicios do galeguismo. A medida que se consolidaba a conciencia política da nacionalidade, algúns galegos déronse conta de que as linguas deste país formaban unha lingua e trataron de levala a unha situación diferente”. Dentro dela apareceu a corrente denominada reintegracionismo. Podemos traducir o sentido da reintegración ao eúscaro.

Considerar o de máis alá do Minho

“Aquela corrente dicía que o que nós falamos e o portugués teñen unha orixe común”, dinos Penas. Este é o punto de partida do reintegracionismo e ninguén o pon en dúbida. En coherencia, AGAL considera que a lingua galega estándar debería ser tida en conta á hora de estruturarse, máis aló do río Minho. Entre outras cousas, porque esas linguaxes que hoxe coñecemos como portugueses se desenvolveron e normalizáronse plenamente no Estado propio. O galego non pode atopar mellor espello, como defenden os partidarios da reintegración. De feito, Penas considera sinónimos as palabras “galego” e “portuges”. Así, a norma da AGAL e a da portuguesa son practicamente idénticas, salvo algunhas poucas peculiaridades do galego. Por exemplo, en portugués -çao o final da palabra é -çom en galego de AGAL.

Non é só un debate ortográfico

O que destaca a primeira vista son as diferenzas ortográficas, pero a cuestión vai máis aló. “De feito, a ortografía non é o máis importante”, di Penas. “Adoito dicir que é unha cuestión de filosofía. Se falas cun portugués despois de haberme entrevistado, escoitarás un idioma ou dous idiomas, o que queiras. Terás argumentos suficientes para elixir unha ou outra”. Os defensores do reintegracionismo denuncian que na elaboración da norma ILG-RAG deuse forza aos elementos que distinguen ao galego do portugués, tanto na escritura como noutros aspectos da lingua. A miúdo, no referente á ortografía –e non só–, recorrendo ao castelán.

En 2006, a Real Academia Galega introduciu unha serie de cambios “con sabor” portugués. Por exemplo, quitou os signos de interrogación e de asombro ao principio da frase; “non tiña nin pés nin cabeza, o castelán é a única lingua no mundo que se fai así”, di Penas. Esta serie de cambios denominouse consenso ortográfico, pero non foi suficiente para que os defensores do reintegracionismo tivesen en conta a norma ILG-RAG. Por certo, engadamos que a academia se negou a falar connosco, alegando que non fai ningunha declaración oficial sobre este tema.

Cal é o máis próximo á linguaxe popular?

En opinión de Miguel Penas, o estándar do galego que promove AGAL afástase menos da linguaxe do vulgo que o estándar oficial vixente. Con todo, o uso de 30 anos influíu, e a algúns xa se lles esqueceu como se falaba non tanto. Case sempre se dá un exemplo dos días da semana, é absolutamente paradigmático.

Tradicionalmente en Galicia sinaláronse os días da semana como en Portugal, e aínda así se fai nalgúns lugares, sobre todo nos máis próximos á fronteira: segunda-feira, terça-feira, quoria-feira... e así todos excepto o domingo. A principios dos anos 80, cando a Real Academia Galega propuxo o seu estándar, deu novas formas, tomando o castelán e adaptándoo á fonética galega: luns, martes, mércores, xoves... Con todo , segundo Miguel Penas, isto é algo alleo aos falantes. Coñécenos porque os máis novos aprenderon na escola e na televisión, pero na práctica habitual predominan os casteláns. En moitos casos non se lembran da segunda e feira dunha época... “Adóitase dicir como un argumento contra nós”, laméntase Penas, “que coa norma de AGAL a xente debería aprender de novo gran parte da súa lingua. E mire, o o noso non obriga máis que o galego oficial a aprender cousas novas”.

O problema do número de falantes

“Hoxe en día, no territorio galego, o carácter internacional non recoñecido do galego, e ao mesmo tempo, o número de falantes decrece”, pódese ler na web de AGAL. Os defensores das grandes linguas como o castelán e o inglés comparten o argumento, dalgunha maneira, Miguel Penas: o feito de ser o idioma de moita axuda a andar polo mundo.

Desde este punto de vista, a usabilidad convértese nunha razón a favor do galego, que pode engadirse ao sentimento identitario. Con todo, tamén podemos atopar críticas desa idea nos seguidores do reintegracionismo. “Unha lingua non é mellor ou peor polo número de falantes”, afirma a militante independentista Teresa Moure nun artigo publicado na web de Praza Pública, “si non, condenariamos á morte ao eúscaro, por exemplo. Non é ético facer un clamor de millóns de falantes”.

Non é casualidade que se mencione a Moure, nin que se elixiu un exemplo de folga xeral para comezar este artigo. Ademais de AGAL, os que hoxe en día traballan máis polo reintegracionismo son os grupos independentistas de esquerdas, salvo excepcións. É unha cuestión política tamén. Mour di: “O porto que nos obriga a elixir entre o galego-portugués e o galego-castelán resólvese politicamente: o galego-portugués négase, non vaiamos proclamar a nosa independencia”. É dicir, que tamén se pode facer unha revolución na ortografía.