A ambos os dous lados do monte Gorbea hai moito por onde camiñar e ver. Polo norte, nas proximidades de Arratia e Nervión de Bizkaia, e polo sur, na Cuadrilla de Zuia de Álava, programáronse once visitas guiadas para coñecer un pouco máis a súa historia ao visitar os recunchos da zona. Hoxe quedámonos na Cuadrilla de Zuia. As visitas pódense realizar en calquera época do ano e a opción é moi ampla.

Á hora de visitar un pobo, ou por que non, no noso propio pobo, hai recunchos especiais que nos fan imaxinar a historia deses lugares. O encoro de Ullíbarri-Gamboa é un deles. Antes de que toda esta auga levase alí, como serían as paraxes? O pantano construíuse na década de 1960, e algúns pobos, caseríos e grandes superficies quedaron mergullados. Unha das visitas guiadas de Zuia conta a historia deste edificio. Tamén visitan o pobo de Langara-Ganboa e explican como eran o pobo e os arredores antes de que se formase o encoro.

Outra das visitas baséase na historia dos castelos e cásalas torre. Comeza na localidade de Gopegi, no palacio torre de Goikolea, e tamén visita os pobos de Manurga e Letona. Palacios ergueitos, lendas de varias casas torre desaparecidas... Trátase dun percorrido no que se pode ver vivir fai máis de 800 anos. A visita termina cun paseo até o castelo de Zaitegi, que defendía o Reino de Navarra.

Nas visitas guiadas cóntanse moitas lendas e fábulas de boca a boca. De feito, hai unha excursión que ten como eixo a mitoloxía: En Murgia, polas rúas e recunchos do pobo, contan as lendas que sempre tiveron estas paraxes.

Polos núcleos de poboación

Tamén se poden realizar visitas guiadas en Legutiano e Ibarra. Unha boa forma de saltar ao pasado. O centro urbano de Legutio, por exemplo, foi destruído case por completo durante a Guerra do 36, pero aínda quedan algúns restos da antiga muralla da vila. O que se achegue a ela escoitará varias historias que sucederon desde que se construíron.

Iremos de Legutiano a Ibarra de Aramaio. Ibarra é un centro cheo de lendas. Dise que vendo a beleza dos montes e bosques da zona, o rei Alfonso XIII de España chamou a Aramaio “Suíza alavesa”. Ao sur dos montes Udalaitz e Anboto, podemos penetrarnos en numerosas lendas protagonizadas por Mari de Anboto ou o Señor de Barajuene, e despois faremos un percorrido por unha quesería de alí para coñecer a vida e costumes dos pastores.

Santuario de Ouro e outros tesouros

Un dos lugares máis coñecidos de Zuia é o santuario de Ouro. Construída sobre unha roca, a xente viviu alí desde a Idade Media. O espazo ofrece unha ampla panorámica do val de Zuia e é tamén o punto de partida dunha visita guiada: tras coñecer os detalles do santuario, baixaremos á localidade de Beluntza, que conta cunha fermosa igrexa románica medieval, e desde alí iremos a Goiuria e a ver a fervenza. O pobo de Goiuri atópase case ao bordo dun precipicio e ao seu lado atópase a fervenza de cen metros que, coa choiva desta época, mantén un caudal vivo. Despois de visitar Goiuri, na cervexeira Baias pódese ver como fan a cervexa de forma artesanal.

Oficios antigos

A forza das regatas dos bosques de Zuia aproveitouse para diversos oficios e unha visita permítenos coñecelos. En Sarria pódese ver traballando un vello muíño. Tamén se ve un vello calero e a visita conclúe con explicacións sobre a apicultura de Zuia, unha tradición de moitos anos, no Museo do Mel de Murgia.

Murgia, Legutiano, Ibarra... ademais de núcleos máis amplos, a Cuadrilla de Zuia está formada por numerosos pobos pequenos. Un percorrido guiado lévanos a Zigoitia e as súas igrexas medievais. Nos séculos XII e XIII os pequenos núcleos de vida alcanzaron suficiente riqueza para construír templos parroquiais, e proba diso son os que se observan en Zigoitia.

Todo o Gorbeialde

No outro lado do monte Gorbea tamén se organizaron varias visitas, como se dixo (atoparás información completa na web www.gorbeiaeuskadi.com). En total son catro: No val de Arratia pódese coñecer Arteaga, Areatza e Zeanuri, así como os arredores de Otxandio. Piden un grupo de polo menos catro persoas, e pagan entre dúas e cinco euros; un prezo barato, para escoitar as pedras que viron pasar a historia falando.