ACCRA, Ghana — Durante anos parecía que só había unha foto de Nelson Mandela. Na fotografía, Mandela tiña o cabelo macizo, as fazulas reboludas e unha mirada seria e decidida. Pero era unha fotografía en branco e negro, tan picada que parecía antiga (documento visual dun tempo e un individuo que se foi).

A principios da década de 1960, fartos da opresión sistemática e o tratamento inhumano que estaban a sufrir os indíxenas africanos, Mandela propuxo un plan exitoso de violencia e táctica guerrilleira, que constituiría esencialmente a rama militar do Congreso Nacional Africano. En poucos anos descubriuse esta rama armada e procedeuse á detención dos xefes. Mandela foi declarado culpable de sabotaxe en 1964 e condenado a cadea perpetua. No xuízo, no canto de dar testemuño, Mandela deu un discurso desde o banco dos acusados. “Teño a esperanza dunha sociedade democrática e libre onde todas as persoas vivan en harmonía e coas mesmas oportunidades”, dixo. “Espero vivir e conseguir para ese ideal. Pero, si é necesario, estou disposto a morrer por ese ideal”.

Tiña cinco anos cando Nelson Mandela converteuse no prisioneiro 46664 e cando o deserraron á illa de Robben, unha pequena parcela de cinco millas cadradas ao norte de Cidade do Cabo, tiña que pasar alí os anos que quedaban. A illa de Robben fora unha colonia, un manicomio e unha prisión para leprosos. Tratábase dun lugar de exilio, castigo e illamento, onde as persoas podían ser enviadas e esquecidas.

Pero a imaxe evocadora desa foto non nos deixou esquecernos. Na década de 1970 formei parte do African Youth Command (Comando Novo Africano), que denunciaba as inxustizas sociais e políticas. Idolatrabamos a Mandela. O póster da foto estaba colgado nas habitacións, imprimindo a foto nos panfletos. Non deixamos que Mandela apagásese no baleiro; marchas, manifestacións, concertos, roldas de prensa. Fixemos todo o posible por condenar os males do apartheid e que o seu nome quedase en boca da xente. Tamén queimamos imaxes de John Vorsterrne, Jimmy Kruger e outros partidarios da hexemonía dos brancos, autorizados polo goberno.

En África estabamos ansiosos por loitar pola liberdade. Con todo, estabamos convencidos de que Mandela estaría no cárcere até a morte e de que os surafricanos non ían conseguir a igualdade mentres nós vivísemos. Pero o 11 de febreiro de 1990 materializouse o milagre; Mandela foi liberado.

O mundo estaba fascinado. Preguntabámonos que fariamos estando na súa pel. Esperabamos unha furia terrible e esperabamos que esixise unha reparación que todos os homes sensatos puidesen comprender. 27 anos de vida para sempre. Durante días, días tras días de cativerio, arrincando calcarias, golpeando constantemente a pedra branca baixo un sol brillante, implacable, sen lentes de sol, os malvados arruináronse e durante moitos anos Mandela foi incapaz de chorar.

Con todo, Mandela desculpouse unha e outra vez. “Ir ao cárcere por ideas”, dixo, “e merece estar disposto a sufrir polo que cree. É un gran logro para o ser humano cumprir o seu deber a pesar das consecuencias”.

Cando me atopei cara a cara con Nelson Mandela, déronlle o Premio Nobel da Paz e antes foi elixido presidente do país, onde os negros non tiñan dereito a votar. Converteuse no símbolo da esperanza e da posibilidade de pechar feridas.

Naquela época eu era parlamentario e ministro de Comunicación, e bastante novo en política. Fun por primeira vez a Cidade do Cabo. Esperaba o ascensor que me levaría á habitación do hotel despois de andar até tarde cos meus amigos. Abrín as portas e atopeime con Nelson Mandela. Retrocedín un paso e detívenme. Ao cruzar a porta miroume e saudoume coa cabeza. Non lle devolvín o xesto. Non podía moverme nin pestañear. Quedei alí, estupefacto, pensando: proclamamos, cantamos e choramos por este home; é un home de fotografía en branco e negro. O home creou un novo compás moral para Sudáfrica e, automaticamente, para todo o continente.

Non é casualidade que tantos países africanos achegáronse á democracia e ao poder da lei desde que Mandela foi liberado. Utilizou a paz como medio de liberación, o que demostrou a África que a misericordia e o perdón debían formar parte do goberno para superar a fragmentación provocada pola colonización e aliviar a dor causada pola nosa propia ferida. Os países e os cidadáns teñen que recoñecer o trauma que sufriron e atopar o camiño da reconciliación, a vía da reunificación do que estaba roto.

Aquela noite, cando Nelson Mandela pasou ao meu lado, comprendín que a súa historia, o seu longo camiño cara á liberdade, era tamén a historia de África. Foi substituída pola inspiración da indignación que noutro tempo estendeuse polo noso continente. O pesimismo provocado polos ataques de todo tipo de enfermidades (guerras, golpes de estado, enfermidades, pobreza e opresión) foi substituído por unha sensación de oportunidade que crece aos poucos.

Non foi Nelson Mandela o único que cambiou nos anos de prisión. Todos cambiamos. E África é moito mellor grazas a iso.

John Dramani Mahama

Presidente de Ghana e My First Coup d’État: And Other True Stories From the Lost Decades of Africa (O meu primeiro golpe de estado: e outras historias reais das décadas perdidas en África) é o autor da autobiografía.