Aínda que cremos que coñecemos ben a realidade, en moitas ocasións ese coñecemento é parcial, e noutras ocasións non vemos máis que a nosa vontade.

Aínda que a realidade social sexa complexa, diría que existe unha base mínima común, aínda que sexa moi minoritaria.

A nosa base está ligada ao futuro. Hai tempo que decidimos que neste país mereciámonos/mereciámosnos o futuro e así llo trasladamos a quen nos negaban esa esperanza, sobre todo –pero non só– a ETA. Este pobo pediu á esquerda abertzale tradicional unha profunda reflexión, esixiu a ETA a súa desaparición e considerou imprescindible acabar con todas as formas de violencia, incluída a do Estado, para poder construír ese futuro.

Estas peticións tiñan obxectivos concretos: frear a vulneración dos dereitos humanos, lograr a nosa convivencia e consolidar o futuro a través do diálogo e o consenso. Pero todo iso é posible? De verdade pódese conseguir a convivencia? Podemos superar os obstáculos que vemos ante nós?.

En Euskal Herria está a abrirse un novo pero difícil momento. Novo, porque se ve posible mellorar a convivencia e percorrer o camiño da paz. Difícil, porque aínda vemos afastada a normalización da política e o pasado deixounos feridas e experiencias graves.

O futuro necesita unha condición sólida: a diversidade. O pluralismo ideolóxico e social que hai no noso pobo é unha oportunidade inmellorable para asentar a convivencia, porque todas e todos necesitamos miradas, sentimentos, sufrimentos e soños. Queremos un futuro rico e multicolor, sen exclusións.

Pluralidade si, pero un punto de partida común: unha mirada crítica ao pasado e a normalización da convivencia. Aquí están tamén as dificultades e as oportunidades.

Non é fácil predicir o futuro. Pero tampouco “predicir” o pasado. É moi difícil que a idea do pasado sexa compartida, porque a interpretación e o subjetivismo van da man. Pero á hora de pensar e expresar o pasado necesitamos unha intención compartida –intención de si-.

Evidentemente, nesta tarefa os grupos políticos teñen moito que dicir. E estano dicindo coas súas dificultades, os seus intereses e os seus medos. É preciso esixir ás partes reiteradamente que non desvirtúen a ilusión da sociedade e asuman os seus intereses xerais.

Os cidadáns estamos a coñecer con moita ilusión diversas experiencias interesantes e xenerosas: encontros entre vítimas, encontros entre vítimas e presos, conversacións entre a cidadanía... É de supor que nestas iniciativas o pasado vai ter moito espazo, pero que o futuro vai tentar ocupar o seu.

As vítimas da violencia, especialmente as de ETA, están a sufrir: non entenden o que pasou até agora e non aceptan que quen tanto dano e dano causáronlles estean na rúa e pertenzan á nosa sociedade. Pero este pobo, como a maioría dos pobos, non ten outra resposta: a sociedade sen xustiza non avanza. O que este país debe ás vítimas é recoñecer a inxustiza do dano –non a lexitimidade– e expresar a solidariedade a través da verdade e a xustiza. Pero esta sociedade non pode renunciar á convivencia e ao futuro: iso si que sería unha inxustiza xeral sen remedio. Os nosos fillos non nos perdoarían nunca.

Viviremos mellor todos nunha sociedade libre de violencia, porque todos e todas viviremos. Ou non?