LOTHIAN ROAD é unha rúa central en Edimburgo, onde vivín tres meses a finais de 1996. Desde o salón da nosa casa víase o vello castelo do xefe de cidade ergueito e orgulloso, e a miúdo a bandeira británica, patrón de todo. Vivía con cinco anglófonos do hemisferio sur, a parella de Nova Zelandia Grant e Shara, o compañeiro de habitación australiano Scott e Tom, e a surafricana Helen. E con eles un vasco. Como nos chistes, con total normalidade.

Tres meses non é moito e, ademais, nun ambiente de estudante e con estranxeiros de todo o mundo, porque non podo dicir que tiven moito contacto cos escoceses. Pero un pouco si, por exemplo, Margaret, a patroa de Jabier, decoraba as nosas ceas coa bandeira e a ikurriña de Escocia. Si, algunhas veces saían nas parties de estudantes, que non eran británicos, senón escoceses. Que pelexa houbo unha vez entre o escocés Nick e un mozo sevillano, que dicía iso. Pero en conxunto, case todo o que ouvía e miraba por todas partes, o que vía e ouvía tamén por min, tiña moito que ver con ese brithis.

É evidente que eu fixeime sobre todo na lingua e en toda a cultura e a concepción que se forma ao redor dela, non me fixei moito noutras identidades e diferenzas. Aínda que fun lendo un pouco sobre Escocia e o SNP, pensaba que a súa independencia e a nosa tiñan pouco que ver. Sentía moi preto, pero en todo caso, nós eramos máis independentistas. Non podía pensar entón que 17 anos despois eles podían estar ás portas da independencia e nós… AÍNDA

NON ESTAMOS en 2014, pero coa presentación do Libro Branco para a Independencia, o Goberno escocés do SNP tocou o último tramo. As enquisas dan de momento vantaxe aos unionistas, pero os independentistas van en aumento. Chegará?

Un sabe, e aínda que pode ser decepcionante non conseguilo, non é o máis importante. O esencial, porque é o dereito a un referendo, é o proceso que negociaron o goberno británico e o escocés entre si. Porque non hai un proceso electoral que non estea baseado en dereitos. Esa é a lección escocesa, como antes foi a de Quebec. Que se os cidadáns queren, os Estados teñen que atopar os camiños para canalizar os seus desexos, porque o eixo da democracia non é a lei, senón a vontade dos cidadáns.

Agora todo o mundo, e especialmente Europa, poderá ver que Escocia pode celebrar o seu referendo con total tranquilidade, consenso e paz, e en España non o pode facer Cataluña. En España, o ex xefe do Goberno Aznar cre que se escoitará a necesidade de que Alex Salmond e Artur Mas entren no cárcere. Que se fixo unha lei para iso, para meter ao lehendakari Ibarretxe en prisión, e se o PSOE non disolvese esa lei na época de José Luís Rodríguez Zapatero, como di Mais que tería un pé no cárcere se convocase un referendo.

Veremos que fai o seu sucesor, Mariano Rajoy, cando en decembro Cataluña lle pide que convoque un referendo en Cataluña. A primeira resposta sabémola: non. E despois se o Govern convoca un referendo? Artur Mas tamén anunciou que non chamará directamente, e entón, sempre segundo os rumores, o que terán que decidir os cataláns é si finalmente vanse a aproveitar das eleccións europeas de maio ou si vanse a convocar para o 14 de setembro.

E os vascos? Os independentistas estarían encantados de mirar a Escocia e a Cataluña e os unionistas estarían moi satisfeitos coa imaxe que poida dar España en Cataluña. Pero tranquilo, como di Tonia Etxarri nO Correo (27-11-2013), as súas historias e as nosas son diferentes. Cando o soberanismo vasco comeza a superar a independencia e a historia, o unionismo leva a historia á primeira liña. Esta España unida e única na Transición para estar ben en si mesma non ten nada que ofrecer. Ese é o maior punto débil do unionismo e a vantaxe máis significativa do independentismo.