Tempo para abordar o tema da coeducación desde a escola mixta
- O Plan Director para a Coeducación e a Prevención da Violencia de Xénero do Goberno Vasco pretende dar o salto á aplicación real da igualdade recoñecida na lei. Para que cada alumno e alumna desenvólvase na súa totalidade e non en función da súa condición de nenos-as. “Profesores e pais estamos a favor da igualdade e tratamos aos alumnos da mesma maneira. Que máis falta?”. Está seguro de que as situacións que considera normais son normais?
“O obxectivo do Departamento de Educación, Política Lingüística e Educación é o alumno”, sitúanos a Directora de Innovación Educativa do Goberno Vasco, Begoña Garamendi. O plan ten como obxectivo lograr unha transformación real de toda a comunidade educativa durante tres anos. En palabras de Garamendi hai moitos pequenos detalles que demostran que a igualdade non é unha realidade: “Analizar, si non, que imaxes temos nas paredes, que mensaxes transmitimos nos contidos do currículo ou como organizamos os espazos do centro (por exemplo, os campos de fútbol son os que dominan os patios de recreo)”.
No instituto de Elorrio buscamos profesorado con experiencia no ámbito da coeducación e que analice o plan desde a realidade da aula. Agurtzane Berriozabal Bernas, xefa de estudos, uniunos as teorías feministas e a práctica na aula: “Desde que hai tres anos creouse o Seminario de Coeducación no Berritzegune de Bilbao participamos no mesmo. Este ano imos solicitar ser un dos 50 centros que recibirán formación. Por tanto, o traballo realizado até agora de forma voluntaria agora será oficializado”. Explícanos claramente a fortaleza e o risco do Plan: “Como calquera plan é ambicioso: marca o rumbo e fai sentir que é unha tarefa de toda a sociedade. E non duns poucos, duns tolos. Pero se hai un risco é quedar nos papeis, no formal, e non aproveitar a situación para facer algo vivo, para implicarse de verdade. Pór en práctica isto require unha maneira de estar na vida”.
Cambiar un mesmo, animar ás leis
A violencia de xénero é a punta do iceberg que mostra o sexismo de fondo. Garamendi explicou que hai que responder a todas as formas de violencia de xénero: “Moitas veces considéraselles normais. ‘Tocáronnos o cu. O xogo é así’ din os alumnos e hai que contestarlles ‘tocaranche si queres’. Non, ese xogo non é así. Vostedes deixan que sexa así’. Cando unha persoa sente mal, aínda que aos demais parézalles unha estupidez, hai que tela en conta e analizala. Hai que deseñar estratexias para que as condutas abusivas entre iguais que se suceden desde os primeiros anos sexan absolutamente rexeitadas, facer análise nos centros educativos e organizar accións para evitar o acoso sexual”.
Berriozabal coincide coa detección e erradicación das microviolencias: “Si este plan ten algo bo, é que cambia a forma de ver e analizar as situacións, trátase de pór as lentes azamboadas. O que non se ve non existe. Moitas veces ‘son cousas entre mozos e chicas’, ‘é reflexo da sociedade’... cóbrense e xustifican de maneira expresa. Hai que visibilizarlos e ver que debaixo están as bases do sexismo e da violencia de xénero. Trátase de microviolencias, insultos, golpes na cabeza ao pasar, empuxóns, ou alcumes. Non se admiten e a tolerancia debe ser cero. Os alumnos deben aprender que o que para eles é normal non é normal. Iso hai que dicilo claramente. Pero hai que falar, non acaba con ‘non tocar’. Hai que analizar que pasa, como sente o outro, como quere que sexa tratado. Isto leva moito tempo na escola e hai que recoñecerlle o mesmo peso que as materias. Pola contra non se soluciona nada”. Segundo explicou Berriozabal, as lentes azamboadas que contempla o plan deben ser usadas por un mesmo: “Tes que pór a túa cabeza e os teus ollos a iso. Si vas só a dar a túa lección non te darás conta. Pero o profesor sempre é educador e outro plus é mirar con eses ollos. O plan esixe un cambio de si mesmo para que sexa efectivo”. Garamendi subliñou que ese “si mesmo” confórmano once organizacións: “A transformación está na comunidade educativa. Hai que implicar a todos os axentes. Non falamos só de profesores e alumnos, senón tamén da administración, dos centros educativos, das familias, dos Berritzegunes, dos inspectores, de ISEI-IVEI e do resto de departamentos do Goberno Vasco: Emakunde (neste plan contamos co apoio e a axuda de Emakunde), Deputacións Forais, Eudel, Berdindu, Osakidetza e asociacións de mulleres doutras etnias e culturas. No Plan defínese a función que corresponde a cada axente”.
A clave para transformar ás persoas é a formación. Berriozabal expón a pregunta principal: “Como ampliar a formación que un recibe a todo o centro?”. Subliñou a importancia de que a dirección sexa proactiva neste tema, “para que a través do liderado o profesorado poida levalo a esta tarefa”. Garamendi insiste en que esa será a clave: “Cada centro debe decidir como levar a cabo todo o proceso. Isto é unha organización interna que deben acordar os membros da comunidade. Pero sábese que si a formación queda só nunha persoa, non é suficiente. O 60% do profesorado sensibilizarase, pero é imprescindible cambiar o chip persoal e incorporar esta visión nas aulas, nos centros educativos, na dinámica”. A sensibilización chegará a todos os centros educativos, e Garamendi asegurou que se lles ofrecerán todos os recursos e ferramentas para traballar a coeducación. Aínda que a implicación do individuo é clave, non menospreza a forza das leis: “A lei contribúe moito á motivación individual. Dálle seriedade. Por exemplo, si solicítase esta formación nos perfís dos postos de traballo, prepárase á xente. Pola contra ‘hoxe non podo e mañá’, todo queda en mans da propia vontade”.
Débese capacitar ao alumnado
O plan recoñece a escola como un espazo estratéxico para a igualdade na sociedade. Con todo, no día a día dos alumnos, todo o extraescolar ten un gran peso. Como conseguir que o traballo coeducativo na escola sirva para a vida? Máis que no discurso do profesorado, Berriozabal puxo a énfase no alumnado: “A función principal da Escola é formar unha opinión crítica no alumnado. Hai que axudarlles a analizar o bombardeo que sofren polos medios con criterios como series, publicidade, formas de relacionarse, moda... Teñen que aprender a dicir non nas diferentes situacións que viven. E sobre todo, teñen que aprender a detectar a discriminación e o sexismo nas redes sociais que utilizan. Para nós ese mundo é un océano que coñecemos superficialmente. Si non preparamos aos alumnos para analizar as cousas, nós non podemos facer nada niso. Nós non podemos entrar no seu mundo porque a miúdo se consegue o efecto contrario”.
Espektatibak dira gakoa. Zer portaera, zer jarrera, eta zer etorkizun profesional espero dugun nesken edo mutilengandik. Espektatiba horien arabera tratatzen ditugu umeak urtetan, Agurtzane Berriozabal Elorrioko institutuko irakasleak azaldu duenez: “Irakasleek pentsatzen dute berdin tratatzen dituztela beraien ikasleak neska edo mutilak izan, nahiz eta ikerketek demostratu denbora gehiago eskaintzen zaiela mutilei neskei baino”. Gizarteak eurengandik espero duenari erantzunez, jarrera eta gaitasun desberdinak lantzen dituzte, eta honek lotura zuzena du eskola porrotarekin, Begoña Garamendi Hezkuntza Berriztatzeko Zuzendariak ohartarazi duenez: “Mutilek neskek baino emaitza akademiko kaskarragoak dituzte. Mutilek landu dituzten jarrerak lotuago daude jokabide suntsitzaileekin, diziplina arazoekin, gatazkak konpontzeko trebetasun faltarekin... Neskei erakusten zaie esanekoak, zintzoak izaten, ikaskideei laguntzen... Mutilei, aldiz, iniziatiba hartzen, ekintzaileak izaten... Batzuen eta besteen alde positiboak aukeratzen irakatsi nahi diegu. Eta horiek guztien artean lantzea pertsona osoa izateko”. Berriozabalek azaldu du emaitza akademikoak ezberdin interpretatzen ditugula sexuaren arabera: “Nesken emaitzak askotan hobeak dira, baina lanarekin lotzen dira, ‘langileagoak direnez emaitza hobeak lortzen dituzte’ esaten dugu eta ez dugu hainbeste lotzen gaitasunarekin. Aldiz, mutilekiko dugun pertzepzioa da ‘ez dira langileak baina azkarragoak dira eta gero nabarmentzen dira bizitzako lanetan, munduan’”.
Urtetan erantzundako espektatiba horien ondorio dira gaztaroan neskek eta mutilek egiten dituzten ikasketen hautuak, Garamendik azaldu duenez: “Batxilergoan mutil gehienek bide zientifiko-teknologikoa hartzen dute eta neska gehienek gizarte zientzia alorreko bidea. Aukera horrek baldintzatzen ditu geroko ikasketak (bai unibertsitatean eta bai lanbide heziketan). Eta gerora norberaren bizitza eta lan aukerak baldintzatzen dira”. Berriozabalek berdintasunaren anfora hautsi du: “Berdintasuna lortu denaren irudikapena oso zabalduta dago. Ikasleek uste dute erabakiak libreki hartzen dituztela ikasketak aukeratzerakoan, baina ikasketa batzuk oraindik mutilen edo nesken gauza dira”.
Datozen hiru urteko epean lortu beharreko emaitzak kuantifikatu ditu planak eta horretarako baliabideak jarri. Hauek dira helburuak eta baliabideak:
- Irakasleen %60ak oinarrizko sentsibilizazioa jasotzea (10 orduko modulua): irakaslea sentiberatzea hezkidetzan, aniztasun afektibo-sexualean eta genero indarkeriaren prebentzioan.
- Aurten bertan ikastetxe guztietan hezkidetzako irakasle arduradun bat eta Organo Gorenean berdintasun-ordezkaria izendatuko dira. Eta berdintasuneko batzordea sortuko da. Irakasle arduradunek batez beste asteko hiru orduko liberazioa izango dute funtzio hau betetzeko eta eskualdeko mintegietan parte hartzeko aukera izango dute, formaziorako.
- Aurten 50 ikastetxe publikoetan eta datozen bi urteetan publiko zein itunpeko ikastetxeen %30ak berariazko prestakuntza jasotzea eta hezkidetza eta genero indarkeriaren prebentzioa sustatzeko proiektu bat gauzatzea: lehenik ikastetxearen diagnostikoa egingo dute eta ikasturtero lan plan bat eta beronen memoria egingo dute. Ikastetxearen urteko planean eta urteko memorian hezkidetza ikuspegia txertatu beharko dute.
- Hurrengo ikasturtean hamar ikastetxe pilotutan proiektu integralak garatuko dira. Hezkidetza ikuspegia txertatua duen funtzionamendua izango dute ikastetxe horiek, bai alde curricularrean eta baita antolamenduan ere. Hamar ikastetxe hauek gainerakoentzat erreferentziazkoak izango dira, eredu izango ditugu.
- Hurrengo ikasturtean Genero eta gizarte aldaketa hautazko ikasgaia izango da Bigarren Hezkuntzako 4. mailan eta Batxilergoan. Erreferentziazko hamar ikastetxe horietan hasiko dira eta gainerakoetan, nahi duten ikastetxeei aukera emango zaie ikasgai hori eskaintzeko. Administrazioak curriculuma diseinatuko du.
- Aurten zerbitzu estrategikoetan (Hezkuntza Berriztapen Zuzendaritza diren Berritzegunetan, Ikuskaritzan, ISEI-IVEI institutuan), hezkidetzako eta genero-indarkeria prebenitzeko arduradun bat izendatuko da. Zerbitzu estrategiko hauetako bakoitzean lanpostu bat egongo da, zeinaren esleipenerako ezinbestekoa izango den hezkidetzan, berdintasunean eta genero indarkeriaren prebentzioan gaitua egotea, unibertsitatearen edo administrazioaren 150 orduko prestakuntzaren ziurtagiria izatea.
- ISEI-IVEIk ikerketa diseinatuko du, eskola ereduaren garapenari jarraipena egiteko.
- Tutoretza eta orientazio planetan genero ikuspegia txertatu beharko da.
- Ikasmaterial gomendagarrien eta saihestu beharrekoen erreferentziak emango zaizkie ikastetxeei. Eta material sexistei buruzko kexak bideratzeko prozedura zehaztuko da. Material ez sexistak lantzen dituzten argitaletxeei ziurtagiriak banatuko zaizkie. Garamendiren hitzetan, “material onak definitzeko hauek dira Hezkuntza Sailaren irizpideak: familia ereduen, sexu identitateen eta kultur ezberdinetako emakumeen aniztasuna islatzea, erantzunkidetasunean eta arretan oinarritutako harremanak aintzat hartzea eta arlo akademikoen orientabidean aniztasuna bultzatzen duten materialak izatea”.
- Indarkeria mota desberdinak antzemateko adierazleak finkatuko dira eta bete beharreko jarduera protokoloak zehaztuko dira.
Txano-gorritxo otsoaz maitemindu zenekoa izendatu zitekeen gaurko neska mutilen arteko harremana. Garamendik azaldu duenez, “kuriosoa da baina horrela da: sexu indarkerien subjektua norberak harreman afektibo-sexualak izateko libreki hautatutako pertsona da. Hainbat ikerketetan agertu da eredu agresiboa erakusten duten pertsonen hautu kontzientea egiten dela. Pertsona horiek desiragarritzat hartzen direla. Gazte askok ez dituzte patroi tradizionalak (nagusitasuna eta jabetasunean oinarritzen diren patroiak) gaitzesten. Nahiz eta ohartzen diren ez direla berdintasunean oinarritutako harremanak. Askotan patroi tradizionalak erakargarriak direla iruditzen zaie, are gehiago, berdintasunean oinarritutako jarrerak ez dira behar adina erakargarri izaten. Neskek garrantzi handia ematen diote maskulinitate irudi tradizionalari, alegia, berdintasunean oinarrituta ez dauden balio eta jokabideei eta mutilek gauza bera egiten dute feminitate irudi tradizionalarekin”. Gaiztoa/desiragarria binomioa haustea da kontua. Horixe baitu arazoak alde onena: erakarpena, desioa eta gustuak eraiki eta eraldatu egiten direla familian, ikastetxeetan, lagunartean eta hedabideetan. Eta beraz, aldatu daitezkeela. Berriozabalek jokoa hausteko klabea eman digu: “Balioan jarri behar da gaiztoak ez diren mutilek dutena eta hauek bihurtu behar dira desiragarri”. Garamendik nola egin aholkuak eman ditu: “Ikasleekin aztertu behar da zer mutil motak erakartzen dituen, zergatik gertatzen den hori, zein balore dituzten... Euren jokabideen ondorioez hausnartzen lagundu behar diegu”. Berriozabalek azaldu du urteak badirela Elorrioko Udaleko Berdintasun teknikari Maitane Iribarrekin batera, Tratu onen tailerra edo Eraldatzen tailerra lantzen dutena: “Tailer hauek jende gazteak ematen ditu eta eurak gehiago heltzen dira ikasleengana. Horrela mezua eraginkorragoa dela iruditzen zaigu”.
Bikotetik kanpo ere harreman afektibo-sexualetan ikuspegi matxista dela nagusi azaldu du Berriozabalek: “Mutilak zenbat eta gehiago ligatu edo neskekin sexu harremanak izan hobe, desiragarria izango da, neskak jokabide horrekin permisiboak dira. Neskak harreman asko baditu ‘emagaldua’ dela esango dute, ez da mutilen ideala. Eta bestetik homofobia ere antzematen da: mutilei ‘marikoia’ esango diete eta nesken kasuan izendatu ere ez da egiten, lesbianismoa ez da existitzen”.
Gizarte parekidea lortzeko prozesu hezitzailean, zenbait elementuk duten garrantzia azpimarratu du Kalaka enpresako Ilazki Gainza formatzaile feministak Hik Hasin.
Irailetik aurrera, eta hala eskatzen duten ikastetxeetan, genero berdintasunari buruzko ikasgaia izango dute 12-14 urteko ikasleek Galizian. Astean ordubeteko iraupena izango du eta erabaki aitzindaria da Espainiako Estatuan.
aukeratzeko gidak Lekeition
Gabonak datozela eta ipuin eta jostailu ez sexistak aukeratzeko gidak argitaratu ditu Lekeitioko Udalak. Hainbat liburu eta jostailuren bidez genero estereotipoak transmititzen dira. Baina berdintasunean oinarrituriko baloreak zabaltzeko material ugari dago, horietako asko... [+]
Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza sailak hezkidetza lantzeko eta eraso sexistei aurre egiteko plana jarriko du martxan EAEko ikasgeletan. Besteak beste, “genero eta gizarte eraldaketa” ikasgaia bultzatuko du.