Nos seus textos filosóficos e políticos fala a miúdo do común ou do común. Pero que sería o común na literatura, máis aló do claro paralelismo da relación comercial?

Responderei indirectamente. Sería interesante falar sobre a literatura da multitución. Pensaría sobre a literatura popular, sobre o nacional popular ao que se refire Antonio Gramsci. Dicía que a literatura italiana non desenvolvera unha voz nacional popular, mentres que Francia o tiña na literatura dos séculos XVIII e XIX. Para Gramsci era importante que a literatura non reflectise á xente, senón que axudase a construír á xente. Por iso, dicía que a literatura ten un potencial revolucionario.

Por tanto, si tomásemos como hipótese a literatura nacional popular, poderiamos empezar a pensar en que pode ser diferente a literatura da multitución. Hoxe non deberiamos producir unha voz nacional unificada, nin, doutra banda, unha suma de individuos, senón unha rede de singularidades. Unha proposta interesante é como formar un grupo, unha rede de multiplicidades. Quizá a Gramsci pareceríalle mal, pero sería un éxito literario do meu perspicacia. Para min, a literatura da comunidade sería a literatura da multitución. Ocórreseche algún exemplo? Hai textos que cumpran estas normas?

Téñoas pero non son as de agora: Manhattan Transfer ou Berlin Alexanderplatz.

Si. Iso é o que pensaba eu.

Pero todas son obras que xurdiron hai unhas décadas. É un problema?

Non, porque todos compartimos estes textos.

Cre que haberá un novo paso na literatura, do mesmo xeito que na política, vinculado ao ciclo de prazas que se abriu en 2011? A literatura popular creada no ciclo 1789-1989 pode axudarnos, pode ser útil politicamente hoxe?

A capacidade de crear novas subjetividades atraeume moito. Isto pode ter resultados políticos. O papel político da arte, en sentido amplo, trabállase a nivel subxectivo.

Con todo, non teño exemplos da literatura actual, aínda que iso non significa que non estea a producir. A produción é tan grande que, desgraciadamente, non podemos seguir todo. Pero creo que na economía cada vez é máis importante a creación de subjetividades, por exemplo, en comparación coas mercadorías. Por tanto, o papel da arte e a forza da súa creación estarán cada vez máis unidos.

En calquera caso, non me refiro á arte chea de slogan, ás imaxes que reflicten as loitas. Temos que ter como obxectivo as obras de arte que producen subjetividades revolucionarias. A nós de momento ocórrenllenos exemplos de mediados do século XX: Brecht, estética da resistencia, arte con conciencia politizada.

Cal sería o lugar axeitado para a produción do escritor? Que posición pode ter?

Para dar resposta a iso, convén analizar até que punto a produción económica ha inxerido elementos da produción artística. Lin a Paolo Virco as reflexións respecto diso, especialmente ao falar sobre a lingua. Di que a produción económica volveuse cada vez máis faladora. Dirixiu as prácticas lingüísticas e performativas aos servizos e ás producións non materiais. E creo que iso pode significar a forza que pode ter a narración do creador. Pero ao mesmo tempo hai riscos. Por exemplo, pódense crear formas artísticas que se tragan moi rapidamente. Talvez hoxe en día pódese vender unha forma narrativa máis rápido que nunca.

Nese sentido, a calidade mesma pode ser un punto de vista político? Ou é un mero prexuízo.

Moitos escritores modernistas europeos de principios do século XX estaban moi preocupados pola centralidade dos anuncios. A linguaxe non era máis que unha mercadoría nos anuncios. E algúns autores modernistas tentaron distinguir entre a arte e o mundo das mercadorías. Canto da linguaxe dos anuncios ten Ulysses, de James Joyce? E o obxectivo foi precisamente afastarse do mundo das mercadorías.

Cres que pode haber un divorcio entre a arte e os que poden necesitar arte? No sentido que Adorno distinguiría entre as formas populares e elitistas?

Non teño un enfoque apocalíptico. Quizá un dos meus defectos sexa o rexeitamento das perspectivas apocalípticas do mundo. Ademais, creo que a linguaxe dos campamentos e das prazas dos últimos anos está moi cheo de estética. O nivel máis alto produciuse no parque Gezi de Bermeo. Houbo eslóganes continuos, chistes, enfrontouse ao réxime fundamentalmente con recursos lingüísticos. Consígnalas a favor do 99% superáronse con folgura. O 99% ten, ademais, moi poucos elementos artísticos, ja, ja. Moito se estendeu o insulto de Erdogan contra eles. Díxolles que eran uns tramperos e enseguida empezaron a facer xogos de palabras. No parque Gezi tamén os colectivos LGTB utilizaron xogos de palabras para facer chegar as súas reivindicacións. Eran moi estéticos. Desgraciadamente, hai uns minutos non podía pensar nun escritor actual, un artista que puidese aproveitarse e producir a situación actual. Pero se cadra, entre os activistas podemos atopar persoas axeitadas para facer invencións de idiomas, como as actuais Brecht ou Joyce.

Marx falaba tanto da lingua viva das mercadorías do mercado como da lingua morta do Estado. Os activistas actuais poden xogar libremente cos dous. Alí podemos atopar as alternativas actuais.