O movemento de antiglobalización non naceu en Seattle a finais de novembro de 1999, pero foi entón cando estalou. A Organización Mundial do Comercio (OMC) ía reunirse nesa cidade estadounidense, pero a convocatoria do cume, principalmente vía internet, congregou a 50.000 persoas e, como consecuencia das manifestacións, a reunión suspendeuse.

O case inesperado éxito dos emprendedores estendeuse rapidamente e varias organizacións e individuos do mundo empezaron a sumarse ao movemento. No ano 2000, o contraataque de Praga logrou atrasar a reunión conxunta entre o Fondo Monetario Internacional e o Banco Mundial (BM). En 2001 creouse o Foro Social Mundial e celebrouse por primeira vez en Porto Alegre (Brasil) como contrapeso ás reunións do FMI, o Banco Mundial ou o G-8. Alí xurdiu a lema “outro mundo é posible”. En xuño dese mesmo ano, a presión popular fixo que a reunión do Banco Mundial que ía celebrar en Barcelona modificásese por medo ao boicot dos emprendedores. Finalmente, a reunión celebrouse por videoconferencia, pero as mobilizacións en Barcelona prosperaron e congregaron a máis de 300.000 persoas. Ao mes seguinte, en xullo de 2001, chegou a quenda de Xénova. Os 150.000 activistas reunidos no lugar atopáronse coa salvaxe represión da policía, que foi detida. Carlo Giuliani, primeira vítima do movemento, morreu tiroteado por un Carabiniere.

No inverno de 2003, en vésperas da guerra de Iraq, o movemento de antiglobalización alcanzou o seu punto álxido. O 15 de febreiro millóns de persoas mobilizáronse contra a administración de Bush e os seus aliados. Tamén se anunciou o nacemento da segunda potencia, unha opinión pública do mundo que exerce presión na rúa. Pero en canto alcanzou a cima, o movemento diminuíu. Ao mes seguinte, Estados Unidos e os seus aliados invadiron Iraq en marzo de 2003. Este desexo puxera de manifesto as debilidades do movemento.

Nun movemento global que aglutina tantos movementos, ideoloxías, metodoloxías e modelos organizativos no seu seo, é difícil lograr a cohesión interna. Moitos pensaban, ao ser un inimigo común, que a heteroxeneidade non ía ser un problema, pero entorpeceu visiblemente o camiño para paliar as discrepancias e construír alternativas conxuntas.

A violencia e o poder político en cuestión

En 2001 Fidel Castro e Hugo Chávez anunciaron a súa intención de participar no Foro Social Mundial, pero non acudiron porque non estaban convidados. A maioría dos movementos sociais que participan nos foros sumáronse á decisión. Non querían que o goberno tomase posesión dos foros e, en xeral, consideraban que era posible alcanzar os obxectivos sen a asunción do poder político.

Gemma Galdón, que foi militante do Movemento de Resistencia Global, é investigadora do Instituto de Goberno e Políticas Públicas da Universidade Autónoma de Barcelona. “Criamos que era posible facer reivindicacións xenéricas que permitisen mobilizacións globais e que, á súa vez, estas mobilizacións suporían un cambio de cousas sen necesidade de adquirir poder político. Pero non era certo”. Por exemplo, Esther Vivas, unha das pioneiras na antiglobalización en España, autora do libro Resistencias Globais xunto a Josep Maria Antentas, foi candidata ás eleccións ao Parlamento Europeo de 2009 por Esquerra Anticapitalista. Así xustificou a súa decisión: “A resistencia no ámbito social non é suficiente; é fundamental, pero non podemos quedarnos aí. Hai que loitar en todos os ámbitos e non podemos deixar a política e as eleccións en mans dos partidos que hoxe monopolizan o espazo”.

A facción máis moderada ou reformadora do movemento non renunciou por completo, en nome do realismo, á colaboración cos principais partidos e sindicatos. Pero o tema sempre creou incomodidade no movemento. Nun exemplo máis próximo, nas mobilizacións de Barcelona de 2001, Batasuna uniuse á convocatoria. Para aliviar a tensión, finalmente, a Unión participou de forma semiautónoma na principal manifestación, á beira dos demais manifestantes, pero sen mesturarse con eles. O caso é que tamén houbo outras organizacións políticas e sindicais (ICV, EU, UXT, CCOO...) que participaron nas mobilizacións, pero que ao parecer foi Batasuna a única que levantou as urnas. Ademais de ser un partido político, a Unión tiña que ver cun punto débil deste tipo de antiglobalización: a violencia e a criminalización.

Susan George, vicepresidenta de ATTAC France e autora do Informe Lugano, que para moitos é a “biblia” do movemento, empezou a darse conta en 2001 de que o camiño tomado polo movemento de antiglobalización era insosteible, que a estratexia de cume a cume non tiña futuro, sobre todo tras a morte de Giuliani e a violencia exercida pola policía de Gotemburgo nese mesmo ano. “Non era o camiño para avanzar no futuro”, explicou nunha entrevista en 2009. “Pasabamos meses de negocios coa policía e logo eles non cumprían o prometido. Decidimos que non lles dabamos a oportunidade de presentar manifestacións coma se fosen mostras de violencia”.

Ademais, a presión na rúa non achegaba os resultados iniciais. “A xente achegábase coa esperanza de cambiar o camiño dos cumes. Conseguímolo en Seattle. Pero daquela a xente dar conta de que non tiña ningunha influencia neses cumes”, explica Eric Toussaint, membro do comité internacional do Foro Social Mundial. “Conseguimos anular algunha reunión, pero non se vían decisións a longo prazo. Cando a xente se deu conta da falta de capacidade de influencia, a vontade diminuíu”.

Os críticos, tanto externos como internos, acusaron ao altermundismo de ineficacia, de non elaborar propostas conxuntas concretas nin de romper o camiño para conseguir os obxectivos. Salvatore Cannavo, membro do Foro Social de Xénova, por exemplo, criticou duramente o proceso de Porto Alegre: “O Foro Social Mundial está demasiado vinculado ás grandes organizacións. Por exemplo, Bolonia foi incapaz de asumir as protestas dos estudantes europeos contra a reforma educativa”. E preguntado polos logros reais do movemento, Canbarco responde claramente: “Pouco se conseguiu”. Toussaint non é moito máis optimista: “É certo que moitos países recibiron algunhas das nosas reivindicacións, pero eran anuncios, simples intencións e poucas accións”.

É innegable que a antiglobalización demostrou unha enorme capacidade de colleitar aos cidadáns e que tamén soubo utilizar Internet como ferramenta. A substitución do G-8 polo G-20 é considerada por algúns como un logro do movemento. Con todo, a participación dalgúns países do Sur non supuxo ningún cambio significativo. O neoliberalismo tamén negou o mérito de incluír na súa axenda política o debate sobre a taxa Tobin ou os premios dos banqueiros. O ex director do Centro Europeo de Política Económica Internacional, Fredrik Erixon, dixo en 2010: "Non tiveron ningún impacto na axenda política. O tema dos sistemas de recompensa ten que ver co risco que supón para a estabilidade financeira, con esta profunda e perigosa crise, e non co argumento que utilizaban os grupos de antiglobalización, coa pura explotación de persoas inocentes”.

Estímulo á crise?

A crise deu a razón ao movemento contra o capitalismo neoliberal. Puxo de manifesto que outro mundo non só é posible senón necesario. Algúns cren que era tarde para que estalase a crise. “O movemento de antiglobalización de Estados Unidos xa estaba case morto”, di Bennett Baumer, un dos fundadores de Indymedia, “onde están eses emprendedores na actualidade? Supoño que algúns axudarían a que Obama gañase e outros atoparían traballo en institucións ou universidades sen ánimo de lucro”. Outros crían que a crise ía reavivar o movemento: “O neoliberalismo dicíanos que non había alternativa. A antiglobalización puxo un gran símbolo de interrogación a esta formulación e, hoxe, a crise económica ha posto en evidencia o fracaso do modelo”, afirmaba Óscar Reyes, membro do Transnational Institute en 2009. Pola súa banda, Gemma Galdón sinalou que “todas as vitorias foron simbólicas; Wall Street fracasou e non tivemos capacidade de mobilización para reformular o sistema. Estamos bastante perdidos”.

Josep Maria Antentas, coautor xunto a Esther Vivas de Resistencias Globais, opina que o movemento non terminou debido á crise, “hase fragmentado”. Primavera Árabe, M-15, Occupy Wall Street.. son os seus herdeiros. “As loitas locais multiplicáronse e a revolta especializouse”. Para el outro mundo é posible e outra antiglobalización.