Cun non basta e temos dúas Jean Etxepare na literatura vasca. Para a felicidade dos lectores, é evidente que ambos foron nomes destacados, cada un no seu tempo, na súa misión. O noso Etxepare é Landerretxe, tamén chamado “novo”, non con pouco humor negro: chámaselle así porque morreu mozo. E morreu novo, de 24 anos, afectado dunha enfermidade cardíaca. Para entón xa deixou escritas algunhas obras de teatro, alcanzou o grao máximo cos contos. As cereixas de Pentecostés son o resultado desta última produción. Entre 1957 e 1961, Piarres Xarriton introduciu no xornal o que sacara en varias revistas, en 1963, na casa Goiztiri. Nós lemos o que Inazio Mujika Iraola preparoulle en 1991 para Erein.

 

E non trouxen aquí o libro por eses contos que parecen infantís. Aínda que hai algúns que non son máis que caramelos: “Todos os muros son cinzas, todas as árbores son de acivro, todas as froitas son de poldro”. Aínda que algúns, por baixo da néboa, ocultan algo máis escuro. Non trouxen o libro aquí polo que se refire aos poucos artigos que ten ao final. A pesar de que o 68 aínda está lonxe, mostran a claridade de pedir firmemente o eúscaro unificado: “Se non facemos a unidade da man, maldita se a amamos á nosa man”. Non o trouxen polas crónicas das corridas da praza de touros de Baiona –Luís Miguel Dominguin, “saíu da praza, malvado, gritado e enquistado”–, ou polos dous poemas que se poden ler para rematar a colección –un, ademais, traducido do portugués–.

 

Trouxen aquí o libro, sobre todo por contos como “Kurutze gorriak”, “Argiak -zirinta”, “Itsas-izarra”. Porque colle o esgotamento do campamento, a escravitude da cidade, o diñeiro fácil de América. Porque nos di, antes dos punkis, que non hai futuro, ou si hai negro. Porque os vascos só sabemos falar de “Ardiez, de bihis, da época, das razas do pobo, dos asasinatos e dos matrimonios”. Porque actúa contra o inmovilismo: “Estar sempre no mesmo sitio é ir atrás”; por amor á lectura: “Non deben encomiar que alguén lle está facendo un catecismo fóra do catecismo”; un berro dunha relación máis sa entre home e muller: “Ámolle demasiado para ser o seu xefe”. Descobre que di dos soldados no conto “Kurutze Gorriak”. Que di da guerra en “Os de casa”. Indicación da agricultura: “A ver si o pobo de Eskual non vai ser salvado polas pernas de helecho”. Xarriton tamén o adiviñou.

 

E tróuxeno, porque quizais o Creador de 1961 de Martin Ugalde non ten a súa unidade temática e estilística, a primeira no xénero. Pero si, porque o conto quería ser moderno, porque trouxo a novidade e introduciu o xénero nos carreiros da época.