Sociedade
Medio ambiente
Política
Economía
Cultura
Lingua
Feminismo
Educación
Internacional
Opinión
martes 13 de xaneiro de 2025
Traducido automaticamente do vasco, a tradución pode conter erros. Máis información aquí. 
-Vostedes non coñeceron a crise!
- “Catorce oficios, quince miserias”. Iso dicíase antes. Agora, en cambio, en todos os sitios elóxiase o valor dos emprendedores que son capaces de pór en marcha novos negocios. Lucia Goñi é unha basaburutarra: serventa, cociñeira, vendedora, profesora de cociña, costurera e, tras retratar, bertsolari, escritor e pintora. Era un bo negociante, unha muller alegre e desconcertada.
Lucia Goñi Olias aizaroztarra. (Arg: Dani Blanco)
Naciches en Aizarotz.
Entón era un pobo pequeno. Só viviamos alí cinco familias. O meu pai dicía que sempre fora un señorío. Non sei por que, no tempo da República, en 1932, expulsáronnos de alí. Déronnos dous anos de prazo para marcharnos. O meu pai era carpinteiro, arranxaba os labores de cogomelo e os utensilios para labrar a terra, e tamén era veterinario. Eu axudábaa no fogón. Viviamos nunha casa de dous pisos e alí tiña fráguaa. Tamén había un fermoso muíño e unha casa do pobo. Pero agora estragárono todo. Alí fixeron apartamentos e encheron o pobo de casas, viñeron a vivir xente de fóra. Agora faime chorar. Alí había nos meus tempos unha gran presa e unha central eléctrica. De alí vén o pequeno arroio de Arrarats e Igoa, chamado Artius. Cantas troitas pesquei coas mans e a rede e todo! Agora construíron alí un lago.
De Aizotz fostes a Gartzaron.
Ao meu pai non lle conviña ir moi lonxe para non perder clientes. Comprou o terreo no pobo de Gartzaron e construíu a casa como puido. Eramos entón tres irmáns, eu o maior. Logo xurdiron outro catro. O meu pai construíu unha casa magnífica, alzou a cabeza. Estabamos toda a familia alí e os clientes chegaban dos pobos de ao redor. Pero en 1936 comezou a guerra. Algúns lle envexaban. Estivera en Ceuta como soldado e de alí trouxera unha pequena emisora de radio. Asistira a un oficial e regaloullo. O meu pai non sabía nada de política, pero o sacerdote de Beramendi, un home malo, quería quitar a radio ao seu pai e deulle parte á Garda Civil. Acusábanlle de pór rádioa “en ondas vermellas”. Non era certo. A radio estaba nun recuncho da casa. Viñeron deter ao pai. A miña nai e o meu tres fillos sacáronnos de casa para despedirnos do meu pai. A nai díxolles que non estaba en casa, que fora a ver unha vaca a Orokieta.
Cando chegou o seu pai, o cabo de Lekunberri díxolle adeus á familia, xa que non sabía si volvería. Quizá dous quilómetros máis tarde, na arboleda de Jauntsaras, esperábanlle para fusilarlle. Tristeza de Cristo. Todos choraban. O seu pai non era parvo, apenas sabía castelán, pero non era parvo e díxolles que quería falar co cura do pobo e que esperasen a que volvese. O cura Don Martín era vello e moi sabio. Non se que amizades tiña desde a época carlista ou, o certo é que veu co cura e leste pediulles que esperasen, porque tiña que ir falar por teléfono. O teléfono estaba na liña de catro quilómetros e foi alí sobre a egua. Os gardas estaban rotos. O cura volveu ao cabo dun tempo e díxolles que esperasen un pouco máis porque tiñan que traer unha mensaxe de Pamplona. Os gardas, que non podían continuar, detivéronse. Pouco despois chegou un elegante coche, un Haiga, coa licenza para liberar ao seu pai. A Equitativa estaba aquí en Pamplona unha das aseguradoras máis importantes de España e o seu director, o falanxista Francisco Barragán, amigo do cura. Por el salvouse Domingo. Os irmáns pequenos non se daban conta, pero á miña nai e a min quedóullenos o medo.
Cando empezou a traballar fóra de casa?
Con 14 anos fun a Lekunberri a servir ao Hotel Ayestaran e a axudar na cociña. Alí estiven dous anos e logo fun a un bar de Errenteria. Era boa xente, pero gañaba pouco. Os bertsolaris Uztapide e Mitxelena achegábanse con frecuencia. De alí a San Sebastián. Estiven no Urola da parte vella. Había unha moza anciá e un mozo vello, xente moi boa. Aprendín moito con eles. En Errenteria, cando tiña 20 anos, fixen unha novela, pescador. Facía seis meses que pescaba bacallau fóra. Cando fun a San Sebastián mandámonos cartas ao principio, e logo nada. Un mozo de Lesaka díxome que o viron en España, na Coruña, nas discotecas e cunha moza. No momento en que estabamos a piques de casarnos, me desengañé. Fun descansar á miña casa e o meu pai díxome que me quedase ata que atopase outro traballo.
Pouco despois viñeron tres homes de Eibar a buscar a unha moza. Eran moi simpáticos e dixeron que me pagarían ben, 1.500 pesetas. Dirixinme á habitación contenta. Coñecín ao que máis tarde sería o meu marido aos dous meses. Un bo home, un vasco puro, un azkoitiarra. Os dous estabamos no mesmo pecado: eu abandonara a novela e el era a súa noiva, porque non lle dixo que tiña un fillo. Convidoume o día da Virxe de Arrate. El vendía nun gran posto mercadorías e bocadillos e de todo. Enseguida presentamos ás familias e casámonos en Azkoitia. "É vostede mellor do que se merece!", dixo a miña nai. En Elgoibar tiña un pequeno bar e andaba alternativamente pola fábrica de parafusos. Fomos vivir alí. Entón chegou unha gran crise, máis grande que a de agora.
E de aí a Soraluze, por que?
En 1951 producíronse unhas terribles inundacións. rompeu a presa e alagouse toda a taberna. Xa non podía vivir alí e tivemos que marcharnos. Fomos a Soraluze, onde había traballo. O meu marido empezou a traballar na fábrica de canóns e eu cos parafusos. Sacamos a vida moi ben. Logo puxemos unha pequena tenda para vender os téxtiles/téxtís. Ouvira que en Bergara vendíanse teas erradas a prezo módico e alí fun a unha fábrica. A auga de Bergara era especial para as tintas e alí estaban as fábricas de tea de algodón e as tinturarías máis grandes. Os mellores. Empecei a vender teas en feiras e fixen un negocio incrible. O meu marido tamén se puxo a vender comigo, nas prazas, como xitano, e compramos unha casa. Os sábados ía á feira de Durango. Unha vez veu verme un home elegante e propúxome un negocio: “Vexo que es moi negociante. Vostede non vendería electrodomésticos?”. “Eu vendo calquera cousa” contesteille. Aquel home deixárame diñeiro para comprar e reparar un local. Traíame o xénero e eu vendíao. Ademais, daba facilidades de pago a prazos, como ningunha outra persoa naquela época. Nun só mes vendín 27 televisións, as mellores americanas. Todo ía ben, pero entón o meu marido púxose enfermo. Era de bo apetito e dáballe un ataque. Pasoulle e estivo ben un cinco anos, pero despois o médico díxonos que o mellor era vir a Navarra, onde había moita contaminación. Soraluze está nun buraco e o fume e todo se paraba.
Tiñamos entón dous nenos de 8 e 4 anos. Pero era un temerario e non quería vir a Navarra. Pensei que podería acompañala. Vendémolo todo. Deille a metade dicíndolle que tiña que vir a Pamplona todas as semanas. Eu dicía “vén” pero non quería e no seu lugar puxo unha pequena tenda en Azpeitia. A xente púxose a falar mal porque viviamos separados. As cousas non eran como agora. Eu comprei un piso na rúa San Lorenzo, tirei as paredes e puxen un restaurante para 40 persoas, chamado Gau Xuri. Mentres tanto, o marido tiña esa tenda e ía vender ás feiras. Pero un día dixéronme que no mercado de Amorebieta déralle outro corazon e botoulle sangue pola boca. Chegou uns días máis tarde e díxenlle que non se movería de aquí. Traizoou de mala gana a tenda e quedou aquí. Estivemos contentos. Saquei o meu permiso de conducir e comprei un vello carruaje. Logo ensinei a conducila ao meu marido. Estabamos ben pero o home non se coidaba nada e morreu aos 47 anos.
Vostede pechou o restaurante antes de que morrese o seu marido. Por que?
Viña unha chea de estudantes a comer e algúns de ETA tamén andaron. No noso comedeiro celebraron unha asemblea en 1973 para secuestrar ao industrial Felipe Huarte. Cando empezou o asunto de ETA quiteime o restaurante e fómonos a vivir a Berriozar.
De novo, outra vez.
Si. Estivemos no bar dunha gasolineira. Tras quedarme viúva, traballei na cociña dunha empresa e no coidado de persoas maiores e enfermos. A filla maior casou moi nova antes de cumprir os 17 anos, cun camioneiro que tiña 17 anos máis que ela. Si soubeses a sorte que tivo! Ben! E é un home que serve para todo. Naceron catro netos en Berriozar e poucas prazas en casa. Un día lin nun anuncio que unha casa estaba en venda en Tirapu e díxenllo ao xenro. Compramos aquela casa grande e vella e fomos vivir alí. O seu xenro e a súa filla arranxárono todo. O xenro sábeo todo: calvo, carpinteiro, mecánico... Nacín alí o meu quinto neto. Agora teñen unha fermosa casa de campo en Tirapu.
E ti a Pamplona.
A miña filla comprou unha casa na parte vella de Pamplona e así cheguei aquí. Non podía quedarme quieto.
Segue a feira co tallo?
Non, abúrrome. Faise o traballo máis duro. Agora cosín os meus delantales e véndoas.
Vostede foi sempre un traballador dilixente. Que pensa da situación económica actual e da crise?
Vostedes non coñeceron a crise! Vostedes recoñecérono todo feito. Por iso hai esta salsa. Sabe vostede o que a pobre nai dábanos para comer? Non había pan. Tallo e grazas. O porco morría e grazas a iso tiñamos a faba negra cun pouco de touciño. Pero as vacas e todo se requisaban no cortello. E os porcos tamén. Levábanllo todo. Grazas a deus non pasamos fame, porque o noso pai sempre sacaba algo. Vostedes non poden pensar que é a crise!
Vostede é un euskaltzale e moi coñecido entre os vascos de Pamplona. Como ves o eúscaro hoxe en día?
Alto risco. Os mozos falan, pero non sei, teño medo. Falta un pouco de amor. Eu creo que aprenden por estudar, non é o mesmo que antes. Os mozos aprenden nun ambiente moi político, con moita tensión e véxoo moi raro. Antes non era así.
Era antes a lingua da casa?
Doméstica e externa. Por exemplo, o pobo que máis se fala euskera en Basaburua é Igoa. O seu amor e a súa solidariedade son únicos. As mozas sempre foron as máis belas do val, pero sempre se casaron cos mozos do pobo. Non cos de fóra. A súa amizade é terrible. E sempre falan en eúscaro.
Nortasun agiria
Lucia Goñi Olias. Nafarroa Garaiko Basaburuako Aizarotz herrian sortua, 1928ko Luzia Deunaren egunean (abenduaren 13an). Domingo Goñi Juanbeltz eta Valentina Olias, Ihabengo bentako alabaren alaba nagusia. Zazpi senidetan zaharrena. 14 urterekin etxetik atera zen lanera. Ordutik ez da gelditu. Hamaika (hamar gehi bat) bizileku desberdin izan ditu Nafarroa eta Gipuzkoan, eta lanbide ere ugari. “Nire lehen bertsoa izan zen: Hamalau ofizio, hamabost mixeri / hori gertatzen baitzaio beti Goñiri: / Lehenengo arrantzale, gero sukaldari / zahartu eta ondorean bertsolari. / Udan taloa egiten nabil ferietan, / eskulangintza dela eta erakusketan. / Frantzian izan nintzen, Garrüzeko festetan, / hantxe bai saldu nuela taloa benetan. / Zazpi senide gara, baita ere bi alaba baditut ondoan. / Sei bilobatxo eder nire inguruan, / baina senarra aspalditik dut beste munduan”.
Zauriak
“Ezkonberritan, Elgoibarren nintzela, etortzen zen tabernara gizon zahar bat, eta etortzen zelarik ez dakit zer pasatzen zitzaidan, baina urduri jartzen nintzen. Senarrak esan zidan gizon horri ezer ez esateko oso bezero ona zelako. Baina gau batean gogoratu nuen zertaz ezagutzen nuen: nik 8 urte nituelarik aita atxilotzera etorri zen gizona. Lekunberrin ibilitako Guardia Zibilaren kaboa. Berari esateko beharra nuen, nahiz eta senarra haserretu. Hurrengo egunean sufriarazi ziguna esan nion denen aurrean. Negarrez hasi eta alde egin zuen. Ni trankil-trankil gelditu nintzen. Gero jakin nuen handik hiru hilabetera hil zela”.
Máis leídos
Usando Matomo
#1
Mikel Garcia Idiakez
#3
Zigor Olabarria Oleaga
#4
#5
Gorka Bereziartua
Interésache pola canle: Gizartea
2025-01-13
ARGIA
O martes arrinca o xuízo contra o ex adestrador de Gernika que agrediu sexualmente a unha moza de pouca idade
A Fiscalía pide catorce anos de cárcere para o exentrenador de baloncesto Mario López, acusado dun delito de homicidio. A acusación particular, pola súa banda, reclama unha pena de dezaoito anos de cárcere. A Rede Feminista de Gernika-Lumo convocou unha concentración de... [+]
2025-01-13
Aitor Barcena Larreategui
Preocupante situación actual e consecuencias do profesorado de Audición e Linguaxe
Os profesores de audición e linguaxe (PDI) e logopedas son profesores especialistas que traballan tanto na escola pública como na concertada. Entre as súas funcións está a atención directa ao alumnado con dificultades de linguaxe e comunicación, pero tamén o... [+]
Todas as vítimas do PAI
As vítimas creadas polo PAI non son só docentes funcionarizados grazas ao proceso de estabilización provocado pola Lei do PAI, senón moito máis. A algúns se lles deu unha certa visibilidade mediática como consecuencia do recurso interposto por Steilas, pero a maioría... [+]
2025-01-10
Xabier Letona Biteri
135 presos políticos e 66 saen á rúa con algún permiso
Este sábado celébrase en Bilbao a manifestación anual a favor dos presos e presas políticas vascas. Cada vez hai menos presos, pero cando en 2011 ETA interrompeu a súa actividade armada, poucos imaxinasen que, quince anos despois, decenas de presos encarcerados por aquel... [+]
2025-01-10
Onintza Irureta Azkune
Enfermeiras indíxenas reivindican un servizo de saúde equitativo para os pobos oprimidos
Garbiñe Elizegi, de Baztan, é enfermeira. En decembro participou na reunión de Investigación sobre Enfermaría Indíxena para a Equidad na Saúde que se celebrou en Nova Zelandia. Presenta a súa tese: Repasando as experiencias das mulleres vascas e dos xéneros non... [+]
2025-01-10
Gedar
Puertas xiratorias: Gotzone Sagardui será a directora dunha clínica privada en Vitoria-Gasteiz
O exconsejero de Sanidade do Goberno Vasco foi fichado pola clínica Vithas San José, tras ano e medio do seu cesamento no cargo público.
O Ararteko cre que a operación desenvolvida no edificio das Agostiñas de Martutene realizouse para identificar aos internos
O 14 de marzo do ano pasado produciuse unha gran operación policial no edificio ocupado dos Agostiños de Martutene, da man da Policía Municipal, a Ertzaintza e a Policía Nacional: Un total de 56 persoas foron sacadas do edificio e 29 foron trasladadas á comisaría da... [+]
2025-01-09
Urko Apaolaza Avila
Los Ángeles no barranco do urbanismo extensivo: centos de casas calcinadas polos incendios
Los Ángeles, unha das cidades máis grandes de Estados Unidos e do mundo, foi sorprendida polos terribles incendios e xa son 150.000 as persoas desprazadas polas autoridades. O alcalde declarou o estado de emerxencia, centos de casas foron calcinadas polas chamas en distintos... [+]
2025-01-09
Julene Flamarique
O PAH de Pamplona esixe a paralización do desafiuzamento dunha familia
Unha familia de Berriozar atópase en risco de perder o seu fogar tras o aumento da cota hipotecaria: O Goberno de Navarra aumentou de 600 a 1.150 euros a cantidade asignada para este ano. A PAH, que este mércores pediu unha solución, convocou unha concentración de repulsa... [+]
2025-01-09
Urko Apaolaza Avila
Os sindicatos vascos únense a favor do salario mínimo propio para Hego Euskal Herria
ELA, LAB, ESK, Steilas, Etxalde e Hiru presentaron unha iniciativa lexislativa popular no Parlamento Vasco e no Parlamento de Navarra para alcanzar un acordo interprofesional en favor dun salario mínimo propio. O Goberno Vasco ha valorado a iniciativa, pero dixo que hai que... [+]
2025-01-08
Julene Flamarique
Concentración en Hego Euskal Herria para denunciar o primeiro asasinato machista do ano
Lembraron que en 2024 houbo outro seis asasinatos. O movemento feminista ha mostrado o seu "hartazgo, cansazo e indignación" na praza Bide Onera de Barakaldo e denunciou a ineficacia dos sistemas de atención ás vítimas. Ademais de Barakaldo, as concentracións leváronse a... [+]
2025-01-08
CONTO
Interior
“Cremos que ante a ofensiva cultural das distopías e da realidade individualista e desesperada en xeral, debemos representar utopías para ser máis fortes mental e emocionalmente”, repartiu os premios do concurso de relatos e traducións do colectivo ecoloxista Sukar... [+]
.jpg)
2025-01-08
Leire Ibar
O Liceo Agrario de Hazparne impartirá tres materias en eúscaro a partir do próximo curso
Os alumnos do liceo privado Armand David de Hazparne terán a oportunidade de cursar en eúscaro as materias de Agro-equipamento, Ciencias sociais e económicas e Economía da empresa. O director do centro, Bertrand Gaufryau, explicou que esta formación levará a cabo case a... [+]
2025-01-08
Garazi Zabaleta
Aina Socies Fiol
"En cada illa das Illes Balears hai moitas variedades de plantas que non existen nas outras"
Moitas delas unirán Baleares só con Oporleku, pero na illa de Mallorca teñen un movemento vivo ao redor da agroecología e o consumo: A Associació de Varietats Locals de Mallorca (asociación de variedades locais de sementes) é un exemplo diso. A principios de decembro, a... [+]
Eguneraketa berriak daude