O director e crítico teatral da revista Artez, Carlos Gil, cualificou de "fito" a adaptación de Hamlet ao eúscaro. O crítico lembra ás palabras de Ramón Labaien, quen nos anos 80 foi primeiro conselleiro de cultura do Goberno Vasco ao considerar que a televisión en eúscaro, a creación da Orquestra Sinfónica de Euskadi e o culto a Hamlet serían unha mostra da estabilidade do eúscaro e a cultura vasca.
Xabier Mendiguren foi o encargado de escribir a adaptación ao eúscaro, segundo a cal Hamlet é un vasco do século XXI. Así que fixo unha nova lectura a un personaxe que ten miles de espellos e significados. A obra, que quedou baixo a dirección de Ximun Fuchs, contou coa participación de Ander Lipus, Ainara Gurrutxaga, Manex Fuchs, Maika Etxekopar, Iñaki Ziarrusta, Miren Tirapu e Urko Redondo, entre outros. A música é de Asier Ituarte e a coreografía de Philippe Ducou.
Doutra banda, o proxecto reuniu a asociacións e salas culturais de Ipar Euskal Herria como o Instituto Cultural Vasco, Hameka, Ote Lore, o gaztetxe de Ttattola Hazparne, a Casa de Cultura de Eiatze, os concellos de Hendaia e Bidarte, Biarritz Culture, o teatro popular de Nafarroa Beherea ou o Gaztetxe Kilika.
Personaxe enigmático
A obra Cinzas, dos tres grupos, tivo unha boa acollida e foi galardoada co premio de teatro Cidade de San Sebastián. Reuniuse o mesmo equipo de traballo. “Despois de crear cinzas, era evidente que tiñamos que seguir traballando xuntos”, explica Ximun Fuchs, director da obra Hamlet e membro do grupo Le Petit Theatre du Pain. “Tamén era evidente que non tiñamos que facer Cinzas 2. Ao mencionar os temas, Hamlet fite mencionouse na entrevista”.
Un clásico, un mito antigo é o Príncipe de Dinamarca, un teatro serio. Pode considerarse un fito para o teatro vasco actual, pero Fuchs non está de acordo: “Ao referirse a Hamlet sempre viñeron as palabras claridade e fluidez. Si, é un enigma: por que non pasa Hamlet á acción? Que é a xustiza, que é o que provoca a acción e o pensamento, o medo, as palabras, a vinganza, o destino? Pero non é un fito, senón unha sucesión do que se fixo até agora. E espero que se propoñan moitos outros Hamlets en eúscaro, e que se lles teña por normais”.
Mendiguren situou a obra no País Vasco e no século XXI. Ambición, vinganza, tolemia, conspiración... Todo iso ten cabida entre nós? “Esa é a pregunta que pomos, niso está todo. Son mil as teorías que viraron ao redor de Hamlet: Hamlet foi o primeiro protestante, xudeu, homosexual, muller, comunista... A nosa é: Hamlet é un vasco actual. Logo correspóndelle ao público apreciar os ecos do texto”, precisou Fuchs.
Shakespeare escribiu a traxedia entre os séculos XVI e XVII, nos que Inglaterra viviu uns anos gloriosos culturalmente. A obra orixinal utiliza unha linguaxe rica, xa que a maioría son personaxes das cortes de Dinamarca. A poética está moi presente nos monólogos de Hamlet. A adaptación de Xabier Mendiguren tivo que facer fronte a este coplejo de texto orixinal. Segundo Fuchs, “Mendiguren traballou na forma de Shakespeare, é dicir, con actores. Todas as súas propostas pasaron polo escenario e a linguaxe fincouse cos actores. Traballou moito para manter un equilibrio entre a poesía orixinal e a lingua actual”.
Con todo, foi difícil manter fiel ao texto orixinal, xa que a obra orixinal de Shakespeare conta con seis partes e é longa. “Tivemos o reto nas eleccións, é dicir, que non montamos unha obra de seis horas, senón de hora e media. Reorganizouse o fío narrativo sobre o escenario, por acción e sobre todo por temas”.
O director optou por un espazo buxán e luminoso. “Quería deixar espazo aos actores, sen ningún tipo de impedimento. Isto xera a necesidade do xogo, tal e como o viven os nenos. O teatro non é escuro, duro de cando en vez e pode ser triste, pero non escuro. Espero que desta traxedia saia pracer e alegría. Niso traballamos cos actores, garantindo a xestación en todo momento”.
Poeta ou tolo?
Ander Lipus é o Hamlet de carne vasca do século XXI. Ao actor resúltalle difícil definir esta obra, “pero é certo que respondemos a determinadas necesidades do teatro vasco, como a adaptación dos clásicos”.
Os actores contaron cunha adaptación e unha obra orixinal, traballaron cos dous. “Somos sete actores en escena e cada un ten diferentes personaxes que representar”, di Lipus. “Con todo, non aparecen todos os personaxes que aparecen na obra de Shakespeare. En comparación co orixinal, diría que a dramaturgia será rompedora”.
Preguntámoslle a Lipus como asumiu o reto de enfrontarse aos monólogos de Hamlet e contéstanos: “Cando enfrontas un texto, sempre é un desafío. O obxectivo é apropiarche desas palabras e transmitilas ao público despois. Para min, cada obra ten a súa importancia, a súa dimensión, xa sexa Hamlet ou Peru Abarka. A clave está en como bailas con esas palabras do personaxe, e sobre todo en como as transmites. Como diría o noso director, vimos expor ás público preguntas sobre que facer ante determinadas situacións violentas que vivimos en Euskal Herria.
Ao longo da historia existiron varios Hamlet. Estas referencias non foron tidas en conta por Lipus: “As vivencias que levamos tatuadas na propia pel son as mellores referencias, as máis reais”.
Xabier Mendiguren: "Guztiok gara neurri batean Hamlet"
Nola hartu zenuen Hamleten egokitzapena egiteko lana? Nondik hasi zara?
Ez da berez proiektu pertsonal bat izan. Publikoari gorroto obraren lanketan zehar, Fuchs, Lipus eta gainerakoekin lanean jarraitzeko gogoa sortu zen; zenbait bilera izan genituen gero, zer egin erabakitzeko, eta hauxe adostu genuen azkenean.
Posible da Hamlet Euskal Herrian eta XXI mendean kokatzea?
Bai. Zuk diozun bezala, gaur eta hemen, Euskal Herrian eta XXI. mendean, gure arazo guztiekin. Jatorrizko istoriotik zer dagoen eta zer ez jakiteko, ikustera etorri behar.
Hainbat ispilu izan ditu Hamlet pertsonaiak historian barrena. Nolakoa da Hamlet Xabier Mendigurenen begietatik ikusita? Poeta? Eroa? Koldarra?
Alderdi asko dituen pertsonaia da Hamlet, dudarik gabe. Eta, horrez gain, guztiok gara neurri batean Hamlet, edo guztiongan bizi da Hamlet txiki bat. Ikuspegi hori ere azaltzen du obra honek.
Jatorrizko antzezlanean hizkera gortesaua erabiltzen du Shakespearek, korteetako pertsonaiak dira gehienak, hizkuntza kultua erabiltzen dute. Zein baliabide erabili duzu testuan?
Erregistro ezberdinak erabili ditugu: palazioan palaziokoa, eta kalean kalekoa.
Hamlet bezalako antzezlan bati aurre egitea mugarria al da euskal antzerkigintzarako?
“Mugarri” hitz potolo samarra da; gauzak ondo egiten saiatu gara gu, publikoari lan mamitsu bat eskaintzen, estetikaz eta edukiz zer pentsatua emango diona, eta horretan jarraitu nahi genuke aurrerantzean ere, euskal teatroa aberasten.
