Adaptaches cancións de varios grupos e cantantes vascos para reunilas no disco Gruñidos de azucre. Por que un disco con versións?

Nunca fun intérprete, fixen poucas versións e moito menos con cancións do mundo vasco. Con todo, hai moito tempo que tiña ganas de facer algo así. Foi un salto tomar unha decisión así, pero tamén unha tarefa bonita e divertida. Tentei entender o que os grupos orixinais querían naquela época. Non quixen alterar simplemente unha canción cambiándoa estilísticamente, senón que coidei algúns indicios, con respecto en todo caso. É certo que cando empezas a cambiar créanse comparacións, pero non é esa a intención deste disco.

Que teñen, pois, 12 cancións para o disco de Ruper Ordorika?

Cada canción ten a súa razón, non é unha antoloxía. Pero, por que estas e non outras? Non o sei. Son sobre todo cancións dos músicos que empecei na música, da miña contorna. Tiven unha relación moi directa con algúns destes grupos: Hertzainak, Itoiz, Mikel Laboa… Tiña o desexo de achegarme a aquela época desde a miña mirada actual e do meu equipo. Son cancións que lembraba, que podería cantar de súpeto.

Doutra banda, non incluín aos equipos que seguen xuntos, pero iso tamén foi unha conclusión, non algo que se previu. A verdade é que neste tempo que fixemos o disco, Balerdi volveu aos escenarios, e creo que os de Delirium Tremens tamén están con algo. Ademais, os que non seguen no mesmo grupo de entón seguen facendo música.

Para arranxar as túas cancións, contaches coa axuda do grupo habitual.

Foi un traballo colectivo de azucres sinxelos. Nos últimos seis anos traballamos niso o catro que estamos xuntos: Harkaitz Miner, Asier Oleaga, Lutxo Neira e eu. Ademais, o ano pasado viño ao Festival de Jazz de Vitoria Ben Morder, que participou en varios dos meus discos. Aproveitamos a ocasión para facer unhas cancións entre os dous: Ama Euskadi, Parte de cans e Só de propedéutica de Ezequiel. Gravámolo en Azkarate, no estudo Katarain, cos técnicos habituais. Para min foi importante xogar co equipo de sempre. Todo o puiden facer como me gusta, e iso serviume de moito.

A primeira das cancións do disco é Sigarrillos Amariyos, de Hertzainak, que gravou un disco en eúscaro. As relacións persoais han condicionado a elección?

Tiña moi preto aos meus compañeiros de Hertzainak. Josu Zabala traballou no meu tres primeiros discos, e coñecíalle de Txanpi; Montoia tamén é amigo da escola. Ademais, encántame que a canción teña un gran matiz, e esa canción fala como moi poucas cancións fan dunha época. Reflicte a realidade que vivimos en Vitoria-Gasteiz. Non dubidei en elixir, aínda que, como cantei e producido con eles, tamén había outra opción. É unha canción difícil, porque non se fai seguindo un modelo.

A miúdo participaches no proceso creativo da canción Sarri, Sarri.

En certo xeito si. Non me acordo ben, pero sei que unha vez me veu Fermin, que aínda estaba en Kortatu. El non tiña moita confianza no eúscaro, xa que estaba a aprender. Creo que me pediu un consello: como pronunciar a letra e como introducila na idea que tiña na cabeza. De todos os xeitos, por encima diso, a canción cobrou unha gran forza e é sorprendente verme cantar Sarri, Sarri, Sarri, pero tamén tiña relación cos meus compañeiros de Kortatu. Nunca fun teloneiro da maioría dos músicos que fixeron as cancións do disco.

Algunhas delas [Lete, Laboa…] non están entre nós, pero as súas cancións aínda teñen moito eco.

Sen dúbida, son grandes cantantes. Hai ano e medio convidáronme a Galicia para cantar unhas cancións feitas cos seus textos, con motivo da necesidade de publicar unha antoloxía dos poetas vascos. Entre eles atopábanse Bernardo Atxaga, Joseba Sarrionandia e Luigi Anselmi, pero tamén Xabier Lete. Recordo que pensei en min mesmo, que o mellor sería que Lete cantase el mesmo.

Esta anécdota ten moito que ver con este disco: cando empecei a madurar o po das estrelas para esa iniciativa, comenteillo aos meus compañeiros, e enseguida nos divirtimos coa canción. Entón pensamos que poderiamos facer unha colección con este tipo de cancións.

Por tanto, no mesmo disco recolliches aos compositores do movemento Ez dok Amairu e ao RRV.

Para min é moi natural xuntalos nun mesmo disco. Non puiden ver a Ez Dok Amairu, pero logo si, vin un a un aos grandes cantantes. Os meus primeiros traballos foron interpretados como unha ruptura radical con Ez Dok Amairu. Seguramente tiña esa intención, sobre todo a nivel musical, e tamén porque o primeiro disco foi coas palabras dun tal Bernardo Atxaga, até entón era totalmente descoñecido. Con todo, sempre quixen pensar que aprendín algo dos meus predecesores. Ver a Mikel Laboa, Xabier Lete, Benito Lertxundi e compañía ante os meus ollos foi unha revelación. As miñas afeccións eran outras, pero creo que somos moi afortunados por ter músicos que traballaron a música popular con tanta dignidade.

Ao mesmo tempo, os meus amigos dedicábanse ao bautizado como Rock Radical. Tocaba a miúdo antes dos seus concertos, e protexíanme, aínda que o que eu facía no seu mundo era moi marxinal. Non está de máis mencionalo unha vez máis: son amante da música antes que do músico. Ademais, a canción é totalmente primitiva e o seu aspecto cambia. Si Lete facía unha canción, Evaristo fai o mesmo, aínda que sexa diferente formal e estilísticamente.

Na mesma liña, existe hoxe en día algunha tendencia musical que se poida mencionar como movemento en Euskal Herria?

En xeral, cada vez é máis difícil falar por bloques. Eu vexo que hai moitas tendencias, e iso é bo. A primeira casa discográfica, rádioa e o disco eran as bases do mundo da música, pero esa estrutura desvaneceuse aquí e en todas partes. Non hai discográficas cunha soa tendencia, nin medios de comunicación que apoien unha determinada tendencia. Logo, por suposto, haberá afinidades, relacións de amizade, pero non sei en que medida iso proxéctase. Visto desde fóra, creo que hai intentos de facelo, como Bidehuts. Pero máis que un conxunto de criterios estilísticos, non sei si é a suma de músicos e amigos que buscan unha alternativa. Antes, quizá, a crítica tiña máis facilidade que agora para clasificar á xente, aquí e alá. Tamén é importante dicilo. Moitas veces dámosnos/dámonos un baño en Euskal Herria, pero na música ocorre o mesmo en todo o mundo.

Xa son 33 anos desde que publicaches Hautsi dá anphora. Que cambiou desde entón?

Como músico, entón estabamos en grandes apuros e agora tamén. As salas, en cambio, cambiaron de forma notable. Creo que aínda habería que construír espazos alternativos, porque se necesita algo que sirva para os novos. Mencionamos o primeiro Rock Radical, que cambiou a estrutura de concertos nesa época. Os gaztetxes convertéronse nun teatro e había unha gran rede. De aí pasabas directamente ás festas do pobo. Na miña experiencia, as festas do pobo están absolutamente paralizadas. As condicións actuais non son tan boas como as de hai vinte anos. En cambio, en teatros e salas avanzouse moitísimo, pero a estrutura actual non é a axeitada para os grupos emerxentes.

E a actitude do público?

Iso tamén cambiou. Sendo mozo, Benito Lertxundi viño a Oñati, foi coma se hoxe viñese Madonna; todo o pobo quería ver a Benito. Hoxe en día a música converteuse en algo moi accesible, e consómese máis que entón, pero doutra maneira. Moitos mencionan: “O disco vai baixando, pero serán directos os que nos salvemos”. Pois, en xeral, non creo que vaia suceder así. De todos os xeitos, cada vez cústame máis falar en xeral. Hai músicos que senten que a nosa situación é mellor que nunca, e outros non atopan camiño, pero iso sempre foi así, e é moi difícil saber por que.

Gústache que outros grupos interpreten as túas cancións?

Si, por suposto. Non coñezo a ningún músico que non lle guste iso. Para facer este disco puiden falar con xente que facía tempo non falara, e sentín o mesmo con todos. Para iso serve a música.

Cres que todas as cancións son versións e que o disco vai ter unha boa acollida?

Os discos fanse redondos cando a xente os escoita. Até entón eran amorfos, máis neste caso. Nunca se sabe, pero cando se trata de cancións feitas por un mesmo é máis fácil. Para este disco podía facer outras cancións, e as que fixera doutra maneira. Pero teño unha boa sensación. A idea foi difícil, pero bonita; achegueime a unha sección que estaba dentro de min dunha maneira insospeitada.

Como adaptarás o novo traballo aos directos?

É unha boa pregunta. Aínda non sei como facelo. Normalmente presentas discos e lévalos á xente adiante, pero agora non é o mesmo. Imos cambiar todo o repertorio, pero non sei si este disco vai mandar ou non. Comezaremos a finais deste mes con dous ou tres actuacións en Ituren e Mirafuentes e máis tarde nas capitais: En Bilbao, Vitoria, San Sebastián…