Argia é a última ikastola do sur de Navarra; a única da Ribeira. Atópase na localidade de Fontellas, a 8 quilómetros de Tudela. A Ikastola fundouse en 1984. En canto á Administración, foi legalizado no curso 2006-2007, e desde entón é un centro concertado. A ikastola atópase na zona non vascófona de Navarra e é o principal axente de eúscaro da comarca.

A directora da ikastola, Anika Lujan, é de Tudela. Leva cinco anos á fronte da dirección de Argia, e fai 13 anos que empezou a exercer de profesor no centro. Despois de 29 anos de andaina pola ikastola, quixemos coñecer como ven a cidadanía da comarca todo isto: “Os cidadáns saben que a ikastola está aí. Eu son de Tudela, a maioría dos meus amigos son de aquí, pero moitos deles non elixiron a ikastola para os seus fillos. Si analizamos a situación desde o punto de vista sociolóxico, hai dúas variables principais detrás dela. Por unha banda, a política lingüística do Goberno de Navarra, e por outro, a Lei do Eúscaro, que invisibiliza aos vascos e ao eúscaro na Ribeira. Na paisaxe lingüística da comarca tampouco hai rastro do eúscaro. Por exemplo, hai dous anos creouse un novo xulgado en Tudela, e nalgún lugar dobrouse e púxose o nome en eúscaro na fachada do edificio, que foi retirado aos poucos días”. Polas razóns citadas, Luján engadiu que para moita xente o eúscaro non existe e que a ikastola non se ve como unha oportunidade para os seus fillos e fillas. A todo iso hai que engadir o aspecto económico, outro obstáculo para a matriculación.

Na actualidade hai 220 alumnos na ikastola Argia. Normalmente comezan na escola aos 18 meses, até os 16. Dous terzos de todos os alumnos son de Tudela e un terzo dos alumnos son de 13 pobos da zona. “Fóra dos estudantes que viven en Fontellas, todos os demais teñen que utilizar o transporte para ir á ikastola; e hai estudantes que teñen que percorrer 40 quilómetros cada día. O comedor da Ikastola tamén debe ser utilizado por todos os alumnos. As familias non reciben subvencións para estes gastos. E todo isto é unha dificultade para conseguir novas matrículas. A pesar de que algunhas familias da Ribeira son moi favorables ao eúscaro, todo iso ten que ser valorado”, comenta Luján.

Falta de apoio da Administración, Lei do Eúscaro e crise. Neste contexto, o obxectivo principal da ikastola Argia é seguir como até agora. Anika Lujan: “Ademais de difundir e promocionar o eúscaro na Ribeira, o obxectivo principal de Nafarroa Oinez é, en realidade, económico; conseguir o maior diñeiro posible. Para manter aberta a Educación Secundaria Obrigatoria, tivemos que cumprir os requisitos establecidos polo Goberno de Navarra; facer grandes investimentos. Neste caso, tivemos que construír o polideportivo. Non recibimos ningunha facilidade por parte da Administración para a construción deste edificio e todo iso quedou en mans das familias”.

Alumnos euskaldunes de pais castellanohablantes

Para a maioría dos alumnos da ikastola Argia o centro escolar é o único espazo no que se pode falar en eúscaro. Na Ribeira non hai opción de vivir en eúscaro. Fóra da ikastola, a maioría dos alumnos da ikastola viven en castelán. Son os castellanoparlantes os pais da maioría dos alumnos e son moi poucos os que teñen a oportunidade de falar en eúscaro en familia ou entre amigos. En Tudela atópanse o maior número de familias euskaldunes, sendo de aquí a maioría dos alumnos e exalumnos actuais e nel viven tamén unas poucas familias procedentes doutros puntos de Euskal Herria. Ademais, na Ribeira hai poucos e moi dispersos euskaldunes. Anika Lujan: “A actitude dos pais e nais da ikastola respecto ao eúscaro é boa, como se sabe. Ofrecemos aos pais e nais erdaldunes uns cursos para aprender eúscaro na propia ikastola, e sobre todo tentamos informarlles do importante que é ter unha actitude positiva cara á lingua. Aínda que eles non saiban euskera, dicímoslles que non o transmitan aos nenos e nenas como un obstáculo e que nunca desprecen a lingua en situacións cotiás”.

Jon Illarramendi é profesor de eúscaro da ESO, de Getaria e leva oito anos na ikastola. Preguntámoslle aos seus alumnos, mozos de entre 12 e 16 anos, como viven a aprendizaxe do eúscaro na Ribeira: “O alumnado sabe cales son os obxectivos da ikastola. Neste sentido, teñen unha actitude moi positiva cara ao eúscaro. O que pasa é que a maioría das relacións que teñen fóra da ikastola están establecidas en castelán e que lles custa cambiar eses costumes. Teñen unha gran tendencia a falar en castelán, xa que teñen máis facilidade. Pero falan en eúscaro cos profesores e, en gran medida, tratan de falar tamén en eúscaro na aula”. Neste sentido, o director da ikastola engadiu que o alumnado da ESO valora moito a idea de transmisión da lingua, xa que saben que están a aprender unha lingua de especial valor e que o seguimento da transmisión quedará nas súas mans. Luján móstranos a súa satisfacción por ver que serán novas concienciados e implicados.

Bacharelato só en castelán

Illarramendi explicounos que cando os alumnos abandonan a ikastola logran un bo nivel de eúscaro; obteñen o nivel B2 sen problemas: “Ademais de traballar a idea e a conciencia da transmisión do eúscaro na ikastola, queremos que os alumnos e alumnas poidan comunicarse en eúscaro con naturalidade cando se desprazan a outro país de Euskal Herria. Con todo, a nivel informal, a linguaxe coloquial é o que máis dificultades teñen para comunicarse; iso é o que creo que debería traballarse máis. Os nosos alumnos e alumnas reúnense fóra da ikastola cos compañeiros e compañeiras doutros centros e falan entre eles en castelán; cando alguén non sabe eúscaro, fano”.

Tivemos a oportunidade de charlar con Aitor Bergara, que está a estudar o último curso da ESO, para coñecer a súa situación. Empezou a estudar en Argia desde pequeno e hoxe en día ten 15 anos; ten o último ano na ikastola. A súa familia reside en Tudela, pero a súa familia atópase na zona de Bergara e Eibar, onde reside. “Os meus pais, afortunadamente, saben eúscaro, e en casa falo en eúscaro con eles. Son unha das poucas persoas da miña clase. Na rúa non se escoita eúscaro, pero non me parece raro, porque vivo aquí desde pequeno. Entre amigos, desgraciadamente, falamos habitualmente en castelán. Na aula somos uns 20 alumnos, movémonos un cinco amigos, pero como andamos pola rúa con outros compañeiros do colexio e eles non saben eúscaro, pois non podemos falar en eúscaro. Preferiría falar en eúscaro, pero non podo facelo”.

O ano que vén, Aitor irá a Bergara a estudar o bacharelato en eúscaro. Comunicounos que será un dos poucos que continuará cos estudos en eúscaro. Jon Illarramendi explícanos as posibilidades que teñen os alumnos cando saen da ikastola: “Se os alumnos queren estudar en eúscaro, teñen que ir a Pamplona. Son moi poucos os alumnos que o fan; o ano pasado, por exemplo, foron tres os alumnos que acudiron a clase. A maioría dos alumnos acoden ao Instituto de Tudela, teñen o modelo A e poden elixir o eúscaro como materia. Tamén teñen unha escola de idiomas para seguir aprendendo euskera, co obxectivo de sacarlle o nivel C1. E cando se van á universidade tamén poden elixir o eúscaro”.