A Kitameriendasa, Crocus nudiflorus, non é a de onte, e xa ten algo que ensinar. O bulbo subterráneo, grazas á comida acumulada o ano pasado, dará lugar a unha flor violeta que asoma sobre a terra. Posteriormente, a medida que a flor se vai secando, aparecen as follas e, grazas á fotosíntesis, fornecen o subsolo. Pero a natureza é unha guerra perpetua. Os herbívoros teñen abundancia de dentes, de kisk e de kosk, de flores e de follas. A flor ten a súa femia enterrada; unha vez fecundada, como a semente chega, ascende polo talo da flor e aparece entre as follas verdes. Follas e sementes serán un delicioso deleite para o padal dos amantes da herba. O touro, as eguas, os mouros, e a semente, entón si que está madura! Nos ácidos da cavidade se reblandece a pel e logo na pekotxa, coa dose axeitada de estiércol, seméntase en todas partes.

Coa hora de quitar a merenda aos nenos e volver cedo, Kitameriendas tamén trae o final das boas forraxes estivais para o gando. Por que en Lezaun chámano engañapastores? Talvez quere acabar demasiado pronto o verán, seguir comendo e el, temeroso, como dicindo que o final está xa encima...

A semana pasada, o pastor Jon de Zerain e o seu rabaño estiveron no Beaskin de Aralar, casa de verán, para coñecer con algúns cociñeiros as razóns deses atractivos teitos de bocas do queixo de alta montaña. As pradarías de máis de mil metros son singulares, con curiosas mesturas de plantas que se endureceron con vida. Cheiros de follas, peles, flores, froitos, sementes... todos os sabores e matices máis concentrados. O leite das ovellas que pastan, e o pastor que se aproveite dela, fará ben un queixo redondo.

No momento en que estabamos a tratar de descubrir as comidas no queixo, o pastor vai dar unha merenda ao rabaño. A machada subiuse a un fresno próximo á borda (Fraxinus excelsior) e, en fervenza, comezou a xulgar ramas revestidas de follas. Leva un puñado de ovellas ás costas e para entón xa se achegaron as ovellas. Hai que adiviñar no queixo esta riqueza da forraxe... Si houbese suficientes prados, estes ramalletes, azao ou ourizo deixaríanse secar e se desecarían como heno para o inverno. Este traballo realízase a finais de agosto e principios de setembro en Labaien, Eratsun e nesas zonas. Alí chaman á partida en zigzag ou en xatuka. Oderitz de novo.