A agricultura urbana nunca garante a saturación das grandes cidades, pero pódese converter na agricultura máis barata e rendible, sobre todo tendo en conta a enerxía e o transporte. Así comezou o artigo “L’agriculture urbaine est en plein essor” publicado este mes de setembro por Reporterre. Noticias de Arquitectura publicou en xuño “O maior horto urbano do mundo situado nunha azotea”, contando como unha hectárea está formada polas hortas dispostas nos tellados planos de dous edificios comerciais do centro de Nova York. Nos buscadores de Internet pódese atopar información sobre Urban farming ou Urban agriculture.

Nesta próxima contamos as hortas que xurdiron nas gretas do formigón das grandes cidades por mor da crise. Ás veces trátase dunha crise económica, relacionada coa escaseza de enerxía: o afundimento do sistema soviético deixou Cuba para importar alimentos que até entón empregara, sen pezas para a agricultura mecanizada e sen petróleo, dando lugar ás famosas hortas organoponicas en prazas e parques para saciar aos transeúntes.

A escaseza provocada pola guerra provocou un fenómeno similar, a campaña Victory Gardens en Estados Unidos, Digg for Victory no Reino Unido... A crise económica de 1929 tamén desencadeou fenómenos similares. O fenómeno que vive nas cidades vascas coa proliferación de hortas ten que ver con iso.

Existe outra corrente que fai que o solo urbano convértase en horta, ligada aos intentos de cuestionar o sistema ou de construír as bases do sistema alternativo. Os alimentos máis saudables, as relacións económicas máis xustas, a crítica á globalización... iso e máis é o que hai en moitos grupos de consumo e hortas populares. Uribe Kosta de Bizkaia ten unha Asemblea Agro-ecolóxica, comezaron a plantar hortas, os concellos organizan hortos para axudar aos desempregados a respirar, son moitos exemplos. Sen esquecer os que se plantan en balcóns e xanelas, cada vez máis numerosos.

A cidade sempre coñeceu hortas como galiñeiros e outros cortellos. Quizá a particularidade actual é que no transcurso do século XXI comezaron a rexurdir nas metrópolis nas que perderan a súa memoria durante as últimas décadas, xa sexan París, Londres ou Nova York. E, ademais, creáronse proxectos comerciais ao redor das hortas, preto das rúas que demandan alimentos frescos e saudables, pensando que o seu crecemento pode ser rendible.

Entre os que len en español, ultimamente fixéronse referencias ao libro Agricultura urbana, editado pola arquitecta Graciela Arosemena. “XIX. Na cidade do século XX –sinala– a principal preocupación era a higienización da rúa, exportando toda contaminación para protexer aos cidadáns do interior, sen darse conta de que esa exportación supuña unha deterioración do medio ambiente e do territorio”.

Pola contra, para que sexa sostible a partir de agora, a cidade deberá integrar a produción, o procesamiento, a distribución e o consumo de alimentos na súa contorna medioambiental e socioeconómica. Os ciclos deberán pecharse sobre o terreo, reutilizando os residuos orgánicos da poboación para abonar as súas hortas.

Incorporación á ordenación territorial

O horto urbano ten a súa importancia nos países pobres. Pero tamén no rico Oeste cobrou cada vez máis forza. Non había máis que mirar a América.

Anastasia Cole, fundadora da compañía Brooklyn Grange, dixo: “A cidade sempre necesitará para alimentar os caseríos, pero as hortas sobre os tellados que están fóra de uso ofrecen grandes posibilidades: melloran a calidade de vida da cidade, crean emprego, pon a disposición verduras frescas sas e educan aos amantes da cidade en temas medioambientais e de cultivo”.

Neste tema obsérvase un gran movemento en Canadá. En Vancouver, en Toronto, e sobre todo en Montreal. Antoine Boyet, de Le Journal International, escribe: “Montreal, o futuro está nos tellados”. O grupo de traballo organizado polo sector agrícola da cidade recolleu 29.068 firmas en 2011, solicitando que o Concello priorice esta actividade.

Antes diso, na década de 1970 producíronse nas cidades de Quebec moitas hortas por mor da crise. Posteriormente, un grupo universitario promoveu a "guerrilla gardening", a plantación non autorizada de terreos comunais en desuso ou a sementa con bomba de sementes (seed bombing). Plantaron hortas nas terrazas da Universidade e plantaron colmeas. En 1995 creouse o grupo Santropol Roulant para loitar contra a exclusión social a través da alimentación.

Pero a experiencia de Montreal xerou en 2011 un cachorro especial: un invernadoiro comercial construído sobre tellados. Lufa Farms é, en palabras de Antonio Boyet, o primeiro que se constrúe na terraza interior da cidade. Non o último, o fundador da compañía, Mohamed Hage, cre que sobre os edificios de Montreal hai suficientes terrazas para alimentar a toda a cidade.

Pode chamarse cultivo de rúa sen complexos. En 1995, Pierre Donadieu, ecólogo, agrónomo e geógrafo, publicou Campagnes urbaines, un caserío urbano. Hoxe segue dando conferencias. Recentemente explicou nunha entrevista: “A cidade occidental acaba de comezar a súa función laborista-nutritiva [cita o agroalimentaire e a agriurbanisation], que vai en contra da intuición da maioría dos urbanistas e da maioría dos electos”.

Donadieu considera o cultivo urbano as actividades de cría de plantas e gando que se desenvolven nas rexións urbanizadas e metropolitanas. Inclúe por unha banda aos profesionais vinculados ao cultivo e aos que traballan de forma amateur. Quen se dedican á ordenación do territorio, arquitectos, planificadores, sociólogos, políticos electos, funcionarios... deberán ter en conta cada vez máis as necesidades destes produtores alimentarios. Desde o apoio testemuñal, por exemplo, coidando o solo para estas actividades.

A barbecho da rúa xera moitos postos de traballo.  Pero ademais estanse creando novos postos de traballo, algúns deles na liña da agroecología, pero tamén se están vendo opcións moi tecnologizadas en invernadoiros e outros: un sistema hidropónico sen terra, un acuapónico con excrementos de raias...

Plantade no balcón ao lector que lle gusten os sabores dos tomates grans ou as follas de leituga, para que saiba que é membro dunha corrente mundial.