Segundo Emilio Lledo, o libro é, en esencia, un barco que detén o tempo. A experiencia da vida estaba condenada a perderse no mar da nada ata que se inventou a imprenta. Desde entón, podemos recuperar o que gozamos, sufrido, soñado e pensado por persoas como nós. “É unha certa eternidade –di o filósofo–, porque nos permite traer e enriquecer as vidas dos demais”. Este é, sen dúbida, o maior pagotxo dos libros.

O tranquilo pasatempo de verán deume a oportunidade, entre outras cousas, de coñecer o testemuño de tres amigos moi interesantes. As tres mulleres de vida próspera e longa, abandonadas dos seus lugares de orixe pola sede da liberdade, pioneiras nos seus respectivos campos, que viviron entregadas á paixón e destacadas en ocupacións alleas ás mulleres da época. Unha italiana, outra española e a terceira vasca.

Rita Levi é a primeira. No verán de 1941, mentres as tropas de Hitler esténdense por Europa, o mozo xudeu escóndese nunha pequena habitación da casa de Turín. Con todo, segue traballando intensamente, fronte a un vello microscopio, na solución dun problema de neuroembriología. Aínda que a terrible ameaza nazi sentiuse tan cerca, non se desmoronó, creo, pola forza da paixón. Nos seus máis de cen anos de vida, moitas veces lembrou as vivencias dos inicios da segunda guerra mundial, sobre todo cando medio século despois recibiu o Premio Nobel…

María Zambrano tamén sufriu a ameaza do fascismo e tivo que abandonar a súa casa tras a guerra de 1936. Tan evidente é a debilidade da democracia española chea de allos, que o discurso do filósofo é a auga fresca, de gran actualidade. Tras cualificar a democracia como “o lugar onde vive o home”, subliña que a sociedade cambiante necesita unha democracia viva, se non se corrompe e se desfasa.

E, por último, a pianista e compositora navarra Emiliana Zubeldia. Tamén el, afogado polo ambiente da época, marchouse a México, onde se dedicou á música, ata que morreu en case 100 anos. O Goberno de Navarra, como é costume, no acto de presentación do libro ocultou un feito destacado pola súa propia biografía: O amor pola cultura vasca de Zubeldia. En eúscaro non hai palabras, non hai cancións.

Lledo ten razón: o libro é un fermoso tesouro, porque nos dá a experiencia que estaba condenada a perder. Por exemplo, tres mulleres.