Isto podería ser unha escena de Mungia ou recollida en calquera outro pobo vasco, xa que é habitual no portal da ikastola este tipo de conversacións:

– Pois como dicíache, que en inauteris imos saír de andereños. Miguel, toma o bocadillo e trae a mochila; eu levareicha. Hori, ez sei zenbat saldemos. Non corras, Miguel, corre máis! Pero igual seremos 8 ou 10.

-Ah! Ba ere ere anímome. Adiante! Bat betaurros. Anetxu, para esperar, primeiro o plátano e logo o actimel. Hai anos que non nos disfrazamos.Poderás gozar de Agora cos txikis xa sabes. Anetxu, segue con Mikeldi.

O feito de que estas escenas se convertan en habituais, o feito de que os vascos falen en castelán entre euskaldunes, é motivo de preocupación para moitos pais e nais. Ou ver que os seus fillos, aínda que sexan educados en eúscaro no ambiente euskaldun, en casa e na ikastola, recorren ao castelán.

Así é para Agurtzane Mallona, nai da ikastola Larramendi de Mungia. “Pensei que tiñamos que facer algo porque o eúscaro se ouvía cada vez menos na ikastola, na rúa, no pobo e na comarca, e así xuntei a pais e nais con inquietudes parecidas ás miñas”. Así, as cinco nais que se reuniron con Hazi Hezi ao redor da mesa –o propio Mallona, Maite Ruiz de Egino, Garbiñe Larrauri, Susana Murga e Josune Urkizu, todas as profesoras de eúscaro– e outras se reuniron hai dous anos para “facer o que poidamos pola nosa banda”. Na estrutura da ikastola creouse unha comisión de pais para fomentar o uso do eúscaro e concienciar aos pais sobre a importancia do seu papel. Cos consellos de Iñaki Eizmendi, educador social, realizaron unha planificación sólida e dinámica, ofrecendo recursos e ferramentas para que os fillos e fillas recuperen o hábito de falar en eúscaro.

Estas nais, como contou Ruiz de Egino, viron o problema en casa: “Tamén vimos que os nosos fillos, aínda que desde pequenos se educaron en eúscaro, recibiron un eúscaro natural e rico e a pesar dos problemas que tiñan co castelán, co paso dos anos empezaron a falar en castelán entre amigos e irmáns. Vimos que o eúscaro se converteu nunha ferramenta dentro da clase para os nenos, que non é un idioma de relación”. Todos eles teñen fillos nos últimos anos de Primaria ou na ESO, e déronse conta de que cada vez son máis novas os que cambian de idioma. “Eu notei que o txikerra empezou máis rápido coa actividade en castelán”, conta Urkizu. “Xa non é cuestión da ESO, non é unha actitude de oposición na adolescencia. Empezan entre eles e en casa en castelán, dun día para outro, e iso é preocupante para min”.

Os pais decidiron tomar a iniciativa, por tanto, reunirse e actuar. Empezaron a reflexionar, a pór sobre a mesa as súas preocupacións e a buscar solucións. Ruiz de Egino lembra que tiñan unha enorme ilusión: “Vimos que se podían facer grandes cousas, e demos as primeiras reunións dando a coñecer ideas e retos”. O Consello Reitor da Ikastola considerou que o plan para cambiar os hábitos lingüísticos era demasiado grande e reduciu a marcha. Pero se manteñen firmes no seu propósito principal: “Somos os pais e nais os que temos que dar exemplo, somos nós os que temos que concienciar e abrir os ollos; e aí queremos influír”, explicou Ruiz de Egino.

Os pais acordaron traballar cos pais desde o principio, “se queriamos influír nos fillos, tiñamos que empezar a traballar desde as actitudes e as perspectivas dos pais, e así empezamos”, relata Mallona. “Cremos que son os pais os que teñen que dar exemplo, o primeiro paso para a transmisión comeza por aí, desde casa. Se non somos modelo propio, dificilmente pediremos aos nosos fillos e fillas que fagan o que nós non facemos. Se eu fago en castelán co meu marido, ou coa miña nai, ou coa miña compañeira, todos eles son vascos, onde está a coherencia?”.

O seguinte paso foi coñecer os costumes e actitudes dos pais e nais da ikastola, e para iso, en maio de 2011, preparóuselles e enviou un cuestionario dirixido a todos os pais e nais da ikastola. “O cuestionario ensinounos que non estamos sós os que estamos á volta da mesa, que 600 pais e nais están preocupados polo uso do eúscaro”, explicou Charanga, aínda que os resultados do cuestionario tamén lles ensinaron que a maioría dos pais e nais pensan que coa transmisión que vén a través da aprendizaxe basta para que os seus fillos e fillas falen en eúscaro. “Nós pensamos doutra maneira”, explica Mallona, “unha lingua non pode durar si a familia, os amigos e a contorna non axudan; temos que garantir a de casa, a de amigos, a da rúa. Da escola, porque o temos garantido, a ikastola fai o seu”.

O obxectivo, pois, era chegar dos pais aos pais. Unha vez realizado o diagnóstico, comezaron a traballar cos pais e nais euskaldunes. O número de pais e nais da ikastola de Mungia é moi elevado. “Os resultados da enquisa mostran a contradición entre as intencións e as actitudes destes pais e nais euskaldunes”, explicou Larrauri: “A maioría dos pais mostrou a súa preocupación polos hábitos lingüísticos dos seus fillos, pero eles mesmos recoñeceron que os pais e nais euskaldunes tamén recorren habitualmente ao castelán, aínda que a maioría dos factores que inciden na transmisión das linguas recoñecen que o máis eficaz é crecer en eúscaro desde a infancia”. Ruiz de Egino di que se os pais e nais queren que os seus fillos e fillas sexan euskaldunes deben facer un “esforzo para ser coherentes”, “se os pais non toman unha decisión e as súas posturas non cambian, a tribo tomará as decisións; e aquí a tribo faio en castelán”. De feito, os profesores recoñecen con tristeza que, aínda que o prestixio e os datos sociolingüísticos indican –segundo as enquisas, Mungia é un pobo moi euskaldun– o uso do eúscaro nas rúas non chega ao 10%. “Esta é a verdade santa –di Ruiz de Egino–. Na rúa escóitase moi pouco eúscaro”.

Este grupo impulsor convida os pais e nais a mostrar as súas contradicións, abrir os ollos e realizar un exercicio de coherencia, ou simplemente, a falar en eúscaro entre os euskaldunes. Para iso, decidiron partir das preferencias dos seus pais e nais. “Para influír nos nenos e nenas, debemos vincular as vivencias dos nenos e nenas co eúscaro; pero antes diso, debemos unir as vivencias dos pais e nais co eúscaro”, explicou Mallona, o núcleo da súa proposta. “Se podo falar en eúscaro, en teatro, en radio, en saídas de montaña, en novas tecnoloxías..., ao principio tereime que obrigar a cambiar de actitude, pero a partir dun momento traballarei en eúscaro tomando potes, no cine ou no que sexa”.

Coa axuda de Iñaki Eizmendi, o grupo motor está a ofrecer recursos para vivir en eúscaro aos pais e nais da ikastola. E de face ao futuro, tomando como base o diagnóstico, elaboraron un plan de tres anos para concienciar á xente, ofrecer ferramentas e ver os resultados. No primeiro ano traballarán sobre todo cos pais e nais que teñen fillos en Educación Infantil, “quixésemos que eles e elas mostren un compromiso, que se forme un grupo e que aos poucos se poña a traballar. Logo virán eses cara arriba, e visto o seu modelo, gustaríanos atraer e animar ao resto de pais e nais”. Tal e como explicou Mallona, Urkizu tamén considera estratéxico comezar cos pais e nais de Educación Infantil porque, por unha banda, eles e elas aprenderon euskera e, por outro, porque mentres os nenos e nenas son pequenos e coidan deles, a relación entre pais e nais será máis estreita do que será despois: “Se o primeiro contacto faise en eúscaro, será máis fácil que siga así”.

O segundo paso sería que a actitude dos pais e nais castellanoparlantes fóra positiva respecto ao eúscaro. “Cambiar a actitude daqueles ‘euskaldunsordos’ que din ‘En castelán, por favor’”, di Urkizu. As reunións na ikastola realízanse en castelán por un ou dous pais, “e cambiar iso sería un gran logro”. Iso e que cando dentro duns anos veñan á escola a xuntar nenos e nenas, a lingua que se escoita sexa o eúscaro, “entón teriamos cumprido o obxectivo”.