No Hospital Donostia, durante os anos 2003-2004, descubriuse que un grupo de pacientes acudía unha e outra vez ao hospital. Estes pacientes pasaron 23.000 días en camas hospitalarias. Ao grupo de traballadores do hospital que realizou o estudo ocorríanselle moitas preguntas: quen son os pacientes que veñen ao hospital? Podemos predicir cales van volver? Que podemos facer para que non veñan? O médico Jose Artetxe é o responsable da Unidade de Fráxiles e está inmerso no traballo realizado a través do Medicamento Baseado en Probas: “Non se trata de que os pacientes non veñan ao hospital. Trátase de atender aos problemas dos pacientes e ter en conta as carencias estruturais que ten o propio hospital”.

A maioría dos pacientes que acudían aos hospitais en repetidas ocasións déronse conta de que padecían enfermidades cardíacas e respiratorias. Os pacientes non estaban nada contentos coa forma de atendelos, sentían como un vulto que leva dun lado a outro. No centro hospitalario non se sabe o médico que lles atendería, ás veces cámbiaselles a medicación que se lles practicou até entón, aínda que só cambiase o nome dos medicamentos.

Tras revisar a literatura científica internacional, en 2005 púxose en marcha o programa. O enfermo crónico sempre tería no hospital o mesmo médico para chamar, escribir e facer consultas presenciais. A enfermeira chamaríalle á súa casa e faríalle varias preguntas para facer un seguimento da enfermidade. En caso de sentirse indisposto e necesitar acudir ao hospital, sen pasar por urxencias, o seu médico atenderíalle. No peor dos casos, é dicir, si o paciente recorre ás urxencias, rexistraríase no computador a nota: Urlia é un enfermo crónico e o seu médico é tal. Non subirían a calquera habitación do hospital, senón ao corredor onde traballa o seu médico.

Ademais de seguir estes criterios xerais, os pacientes contaban cun computador de peto para introducir os datos e envialos ao hospital. Tamén había un botón para chamar ao 112 de emerxencia. A diferenza observouse inmediatamente no Hospital Donostia: as visitas dos enfermos crónicos de urxencias caeron un 80% e os días de hospitalización outro tanto. Desde 2005 até a actualidade realizáronse diversas probas e modificacións. Quitouse o computador do peto e impulsouse o contacto a través de Internet. Desta maneira, os resultados foron tamén significativos: as visitas de emerxencia descenderon un 70% e os días de hospitalización baixaron un 70%.

Joan Migel Landa leva un ano sen ser hospitalizado

Joan Migel Landa ten 83 anos e conta con 84. Pertence á Parte Vella de Donostia-San Sebastián, aínda que vive no barrio de Benta Berri. Si hai bo tempo sae de casa mañá e tarde, non lle gusta estar entre as catro paredes. Ten un par de txakolis e pintxos, case todos os días. Vive só porque así o quere, aínda que ten aos seus fillos moi preto.

Landa sofre unha enfermidade pulmonar crónica e sofre unha parada cardiorrespiratoria. Fai uns cinco anos, no verán, tivo que ser ingresado nun centro hospitalario en tres ocasións. Perdeu moitos quilos naquela época e en cada hospitalización a situación física xeral reduciuse. De súpeto, atopouse co equipo do doutor José Artetxe, que se atopaba ebrio. Para entón xa estaba en marcha o programa para enfermos crónicos. A partir dese momento, a relación entre o paciente e o servizo de saúde sería diferente. Landa contaría cun equipo de profesionais sanitarios específico. Contaría co teléfono do doutor José Artetxe e co nome, apelidos e teléfono do médico que lle atendería no caso de que este non estivese a traballar. Comezou a ir todos os meses ao Hospital Donostia, onde se atopaba Artetxe, para pasar o exame de rutina. Cada quince días, a enfermeira Isabel Huerta chamaríalle á súa casa para preguntarlle pola súa situación.

Co camiño roto, Artetxe preguntou á filla de Juan Miguel, Arantza (a enfermeira): o seu pai podería utilizar o computador de peto? A súa filla dubidaba moito: “O pai ten máis de 70 anos e agora ten que empezar cun dispositivo así? Teño que escribirlle: ‘Agora pulsa este botón, daquela estoutro...’, e cada semana teremos que alternar os irmáns para introducir os datos”. Quince días despois de comezar a utilizar o computador, o pai reprendeu á súa filla: “Pero que che parece, que son parva? Cres que non vou ser capaz de desenvolverme con este aparello? Déixame en paz!”.

Durante os 18 meses que durou a proba, Landa utilizou un computador de peto, un aparello de voltaxe e un pulsiómetro para analizar a situación. Os datos dos dous últimos entraban directamente no pequeno ordenador. Outra información, como a frecuencia dos latexados cardíacos e a saturación de osíxeno, introducíaa co lapis dixital no computador do peto.

Para o donostiarra de 83 anos, o pequeno ordenador da Real Sociedade só tiña vantaxes. Desde entón tivo que ser ingresado no hospital, pero non tanto como ao principio. Chegou ás urxencias en mellor estado, tivo que pasar menos noites na cama do hospital e recuperouse máis rapidamente cando se foi a casa. A súa filla Arantza Landa, enfermeira, detectou o cambio: “O pai aprendeu a recoñecer os síntomas, sabe o que significa incharse os nocellos, sabe o que é a asma e sabe que síntomas son graves e cando ten que dar o aviso. Antes sentíase mal pero mantíñase sen dicir nada, e agora que ten un síntoma tan grave chámanos aos familiares ou pulsa o botón para que os 112 contéstenlle”.

Salto a Internet

Landa adaptouse á perfección co computador de peto, pero tendo en conta os parámetros de eficiencia e gasto económico, a proba suspendeuse. O seguinte reto foi utilizar Internet na relación entre o paciente e o hospital. Landa non se atreveu a dar ese salto e aínda que perdeu a súa autonomía, a súa filla empezou a utilizar Internet. Se non lle chama durante o día, a súa filla sabe que o seu pai está ben, así que na páxina web que o hospital preparou pola noite, enche o cuestionario sen nada excepcional: os nocellos non están inchados, os latexados de corazón... En cambio, se o pai ten febre, a filla contestará no cuestionario que si á pregunta “Ten febre?”. A conclusión é inmediata, a nota sairá inmediatamente: “Empeza a coller paracetamol cada oito horas”. Polas mañás o médico revisa os cuestionarios dos enfermos crónicos e si quere modificar ou adaptar a resposta do automatismo, faio. A cadea traballa cada vez mellor: o pai detecta inmediatamente os síntomas, avisa á súa filla, introdúcea no computador, dille que medicamento tomar, o médico supervisa ese proceso. Arantza recoñeceu finalmente que ante cada síntoma sabe o que lle vai a responder o computador e que moitas veces non está a esperar ao aparello para tomarse os medicamentos. O médico Artetxe confirmounos que máis pacientes aprenderon a tomar os medicamentos que lles corresponden ao detectar os síntomas. Arantza ten claro que a calidade de vida do pai foi mellor nos últimos anos: “Se se detectan os síntomas e adminístrase rapidamente o remedio, o pai desequilíbrase menos, recupérase máis facilmente. Estamos a falar dun prazo de cinco anos e neste último ano non tivo que ser ingresado. Eu estou tranquila grazas a internet e á telealarma [o pequeno botón que dá ao 112]”.

Preguntámoslle a Landa se colle moitos medicamentos e sácanos do seu peto de camisa un cartón con plástico. Toma máis de dez medicamentos, sabe de memoria os nomes e para que serve cada un. Sempre leva unha pequena tira. Está moi satisfeito co equipo e a forma de traballar do hospital: “Agora síntome moito mellor. Antes tocábame calquera médico e agora sempre Artetxe. El sabe o que son e o que teño”. O médico e o equipo de traballo convértense en referencia para o paciente e a confianza fortalécese máis facilmente.

Visitas de Juan Ramón Camiño

O médico Juan Ramón Camiño, de Errenteria (Gipuzkoa), contoulle que estivera cunha perna no outro mundo. Ao cabo dun ano de vermellos diagnosticáronlle pericarditis, é dicir, tiña inchada a membrana que contén o corazón e os grandes vasos sanguíneos. Hai un ano díxoselle iso e o 31 de xullo do ano pasado operóuselle para quitarlle a membrana. Camiño é un enfermo crónico e este último ano ten o mesmo médico, Xabier Goikoetxea. No Hospital Donostia xa ten establecidas as datas de visita e cada quince días a enfermeira Huerta chámalle. A viaxe ao hospital sérvelle para saudar ao equipo sanitario que lle atende, todo o equipo coñece ao Camiño de Errenteria. Do mesmo xeito que Landa, non ten comunicación por computador e preguntámoslle como o fai: “Sei onde chamar, teño o teléfono da enfermeira Huerta e do médico. Se noto algo chamo. Non fago como os vellos, eles non chaman por non preocuparse. Trátase de chamar antes de que sexa tarde, que os médicos non atopen ao enfermo pasado a fronteira”. E como sabe Camiño cando necesita chamar? “Nestes dous anos aprendín moito, sei cando chamalo: cando teño as pernas inchadas, cando estou canso, cando ouzo nos pulmóns o ruído das burbullas do líquido...”. Non pode traballar por pericarditis e ten que levar unha vida tranquila. Non houbo sobresaltos desde que se operou. Preguntámoslle que opina da súa relación co hospital como enfermo crónico: “Estou moi contento. Por unha banda, salváronme a vida nese hospital, e por outro, a miña relación cos médicos e enfermeiras é moi boa”.

Desde o ano 2005 están a abrirse camiños que melloren a rendibilidade económica e a atención aos pacientes. A última novidade foi o uso de Internet. Con todo, é evidente que aínda que a rede serve a algúns pacientes para lograr máis autonomía e unha mellor comunicación, outros perderon a oportunidade de desenvolverse por si mesmos. Un exemplo diso é Joan Migel Landa. O computador do peto utilizábao el mesmo e cando chegou Internet, a súa filla tomou a substitución. A maioría dos enfermos crónicos son vellos e esta xeración tivo moi pouca relación con Internet. Esta é a pregunta que o Hospital Donostia fixo á consulta Farapi-Evidentis: que podemos ofrecer a quen non utilice a relación a través de internet? Consultoria realizou unha serie de preguntas a máis dun centenar de pacientes crónicos e mantivo varias reunións con eles. Querían saber con quen e canto vivían en casa, que dispositivos tecnolóxicos eran capaces de utilizar, que relación tiñan cos servizos sociais... Farapi-Claris entende que internet é unha das moitas opcións e que hai que estudar e buscar outras formas para que a atención aos enfermos crónicos sexa o máis barata posible e sentan satisfeitos e ben atendidos.