Desde o seu floración no século XVIII, a novela irlandesa ha desenvolvido unha complexa rede de relacións históricas, socio-políticas, económicas e culturais entre Irlanda e Gran Bretaña.

En concreto, referiuse a cuestións como a relixión, a clase, a raza ou o xénero, e a súa relación coa nacionalidade e a identidade nacional. María Edgeworth e Sydney Owenson (Lady Morgan), obras de novelistas orixinais, convertéronse nunha especie de “lenda nacional”, termo que se utiliza para describir novelas románticas cuxo obxectivo principal é representar a Irlanda posterior á lei de fusión coa Gran Bretaña de 1801.

Estas novelas tenden a tentar resolver o conflito entre irlandeses e ingleses, a miúdo por vía matrimonial, e iso é unha alegoría da ansiada reconciliación nacional entre clases e culturas enfrontadas. O transvasamento das relacións políticas ao ámbito persoal fai que os conflitos nacionais sexan máis fáciles de resolver, o que segue sendo unha dos acenos de identidade da literatura irlandesa.

E viceversa, tamén se representou con frecuencia como un conflito irlandes irlandes irlandes irlandeses, unha concepción baseada na idea de que a historia irlandesa está atrapada na chamado “paradigma traumático” por Joep Leerssen. “A historia... é un pesadelo que estou a tentar espertar”; na memoria de Stephen Dedalus, de James Joyce, Leerssen describe así este sentido da historia: “O pesadelo de pesadelo, a repetición do mesmo modelo monótono... que se fai notoriamente familiar... unha e outra vez”. As descricións dos “disturbios” do Norte de Irlanda son unha boa mostra desta concepción dunha crise irreparable, sobre todo nas máis de 400 novelas e películas de suspense realizadas sobre o tema desde que a violencia aumentou no Norte de Irlanda en 1969. Por exemplo, a novela Lies of silence suspentse de Brian Moore describe o conflito do Norte de Irlanda como unha “cadea de asasinatos interminable e insensata” (64. 71 e sig. ). Estas novelas de suspensos aseméllanse ás novelas máis antigas antes mencionadas, pero son intrinsecamente máis pesimistas. Tenden a marxinar o contexto do conflito do Norte de Irlanda e, no seu lugar, a abordar o “mito do atabismo”. Só así “unha maldición histórica singular, un fatídico destino predeterminado pode xustificar a guerra”.

O recente conflito de Irlanda do Norte (1968-1998) restaurou dalgunha maneira a lenda nacional a través de argumentos de “amor entre barricadas”. Nestas obras, as forzas políticas máis grandes pon en perigo ou entorpecen o contacto privado e romántico entre amantes con posicións políticas opostas, entre membros da comunidade unionista e nacionalista. En concreto, nas novelas infantís de Joan Lingard e noutras obras como Cal (1983) de Bernard McLaverty, parece que a reconciliación nacional que se busca alegoricamente só pódese imaxinar no ámbito privado, que depende dos avatares políticos e que as circunstancias do destino defráudano.

Na década de 1990 apareceu unha nova xeración de escritores. Creceron na época dos disturbios do Norte de Irlanda e buscaban reescribir as vellos paradigmas da literatura e explorar novos puntos de vista. En particular, dous escritores, Glenn Patterson e Robert McLiam Wilson, trataron de desenvolver novas visións sobre a identidade do Norte de Irlanda e as culturas urbanas de Belfast, utilizando estratexias e conceptos literarios que se consideran intrínsecos posmódenos. Na novela de Patterson Fat Lad (1992), por exemplo, o protagonista de Drew Linden volve á súa terra natal de mala gana e descobre que cambiou moito.

Aínda que no libro téntase atopar novas imaxes da sociedade do Norte de Irlanda, tanto o protagonista como a novela están obsesionados co pasado, tal e como mostra o leitmotiv circular do libro –que é o que máis se achega ao peixe de cores que ten a familia, que segue dando voltas e voltas, coma se aínda estivese no viveiro–.

Escrita no contexto do cesamento do fogo de 1994, Eureka Street (1996), de Robert McLiam Wilson, é unha novela modélica no proceso de paz e reflicte a onda de optimismo da época. Entrelazando os relatos ao redor da amizade entre o católico Jake e o protestante Chuckie, en Eureka Street Belfast convértese nun “almacén de relatos”, “presente, pasado e futuro”. A cidade é unha novela” (215. 71 e sig. ). A novela trata de recoller Belfast na súa totalidade, e represéntao como o centro da hibridación postcolonial e do luxo postmoderno a través de historias que se cruzan e de novas identidades plurais. As novelas de Patterson e McLiam Wilson terminan cunha especie de relacións nacionais de amor. Fat Laden, Drew, que substituíu á noiva inglesa por unha moza protestante, terminará con Anna, unha moza que vive en Dublín. No libro descríbese que Drew atravesa a última fronteira cando fan amor: “Cruzaron as fronteiras e as identidades se difuminaron. Enormes extensións de terra subiron e baixaron cos seus corpos” (249. 71 e sig. ). Do mesmo xeito que ao final de Eureka Street, Jake atopará a felicidade nos brazos de Aoirghe, que coñece ao republicanismo. Dous homes nados en Belfast que se dedican á limpeza dos erros ao amor coas mulleres irlandesas son outro exemplo da tendencia á solución persoal e á exclusión da parte política.

Tras o Acordo de Venres Santo de 1998, a falta dunha iniciativa institucional xeneral para traballar o pasado do Norte de Irlanda, varios escritores imaxináronse comisións de verdade e reconciliación para o Norte de Irlanda. A novela The Truth Commissioner (2008) de David Park e varias obras de teatro como Everything Between Us (2010) de David Ireland e Quietly (2012) de Owen McCafferty citan o modelo surafricano para abordar as consecuencias da confrontación entre ex inimigos. Con todo, a solución e a reconciliación seguen estando ligadas ao ámbito privado, polo que o proceso de paz queda relegado ao ámbito político e limitado ao privado e ao ámbito doméstico.

Do autor:

O estudo de Stefanie Lehner abarca tres aspectos, xa que se basea nas relacións entre a política, a ética e a estética. Analiza como se materializan estas relacións na literatura e a cultura post-conflito de Irlanda do Norte, Sudáfrica e Rwanda.