A fisiología é o estudo do funcionamento dos tecidos e órganos dos seres vivos. Como traballa o organismo dun deportista de alto nivel?

Como calquera ferramenta de alto nivel: con gran precisión! Funciona da mesma maneira que o faría un home normal, pero con moito máis valor, precisión e capacidade. Con todo, o rendemento de alto nivel non é só unha consecuencia da xenética, senón que tamén é o medio ambiente o que o adapta. A pesar de ser a mellor xenética, si non traballas non serás campión. E pola contra, a pesar de adestrar e adestrar, si non tes ningún don propio, dificilmente poderás chegar a ser campión. Necesitamos a ambos para ser deportistas de alto nivel.

Como se compaxina o deporte de alto nivel co deporte popular?

A nivel humilde comeza a practicar deporte e chega á elite con habilidades e formación. Ninguén nace campión do mundo nin campión de Europa. Dous mundos diferentes son o alto nivel e o deporte popular, o un non quita o outro. Unha é o maratón dos Xogos Olímpicos e outra é totalmente diferente, pero compatible, participar nun dos maratóns que se celebran habitualmente nas nosas capitais, onde calquera que se preparou a si mesmo pode participar. Ambos teñen cabida na sociedade actual.

O deportista popular quere ser de alto nivel…

Pero é imposible. Outra cousa é que cada un faga unha formación axeitada aos seus dotes e idades. A formación, á fin e ao cabo, é tempo e, con todo, máis nada que para que o deportista de que se trate alcance o máximo nivel posible. Todo o mundo quere que melloremos a nosa marca… Iso paréceme absolutamente digno de aplauso: que o maratoniano que correu en catro horas e media queira correr a próxima vez en catro horas e vinte minutos, os 42 quilómetros é totalmente razoable, paréceme ben. Pero xunto a iso, este maratoniano ten que saber que nunca será como Martín Fiz, que non vai bater as súas marcas. Ou o ciclista que fai a Quebrantahuesos en catorce horas debe saber que non vai ser nunca Miguel Indurain.

A formación é tempo, como vostede dixo.

Por exemplo, para preparar un maratón concreto, necesitarás un verán, pero para poder facer un maratón e dous e tres, necesitas anos. Os anos dannos eficiencia mecánica e, con iso, capacidade para competir cada vez máis economicamente a unha velocidade determinada. É dicir, o deportista que consuma esta cantidade de osíxeno a unha velocidade de dez quilómetros por hora pode conseguir, por formación –supoñamos tres anos–, queimar menos osíxeno para correr a esa mesma velocidade. É dicir, reducir o consumo. Noutras palabras, si un vehículo necesita hoxe en día sete litros para percorrer cen quilómetros, co tempo –co noso adestramento–, en lugar de sete litros necesitaría 6,2. Trátase de aumentar a eficiencia mecánica e a capacidade metabólica. Formas importantes de mellorar a nosa capacidade física. Iso conseguímolo a través do adestramento.

O adestramento, de novo, é a clave.

Hai persoas que por natureza teñen unha maior eficiencia. Xenética. Pero esta eficiencia, en xeral, pódese mellorar a través do adestramento. Non moito, pero melloralo. Esta mellora, por pequena que sexa, ten un gran impacto no rendemento deportivo de longa duración.

Pensabamos que o adestramento non era máis que unha preparación previa á competición. Pero como lle lin, veñen á vez o adestramento e o refortalecimiento, e tamén o axuste, o desentrenamiento e mesmo o exceso de adestramento!

E a alimentación, os aditivos, o adestramento de altitude… e outros elementos. Si o adestramento de alto nivel fose un tema sinxelo, non habería estudos universitarios, programas de doutoramento, másteres, titulacións de federación… A construción non é simplemente colocar os ladrillos uns encima doutros, non? É máis complicado que iso, por iso, si constrúese unha casa, necesítanse estudos de Arquitectura. Moitas veces digo: o adestramento de longa duración non é unha enxeñaría de telecomunicacións, nin unha astrofísica, pero é imprescindible o coñecemento e o coñecemento.

Desde cando son necesarios ese coñecemento e ese saber? Ciencia do deporte, digamos.

Antigamente o deporte non estaba tan estendido como agora. Hoxe en día todo o mundo participa en todos os deportes! A cuestión é que, coa participación de todo o mundo, cada vez é máis difícil que ninguén se impoña aos deportistas de todo o mundo. Por iso é difícil converternos en deportistas de alto nivel, porque estamos a practicar deporte en todo o mundo, porque están a xogar a fútbol en todo o mundo, corren por todo o mundo... Quizá a competitividade non é a mesma no curling, xa que poucos países participan no curling. Pero, polo demais, é imposible que nun deporte tan extenso no mundo, unha moza ou un mozo saian da nada –sen científicos de alto nivel, sen adestradores, sen expertos en alimentación, sen psicólogos…– e gañen a todos os que nos rodean. É imposible.

O deporte de alto nivel é ciencia?

Non é ciencia, pero tena da ciencia. E a ciencia, neste caso, aínda que non certifique os bos resultados, ofrece maiores posibilidades de “acertar”. Si adestramos a alguén á opinión, é unha gran oportunidade de equivocarnos. Por exemplo, o día da competición dificilmente poderá dar o mellor de si mesmo. A ciencia axúdanos a controlar todo o proceso de adestramento e, como consecuencia do mesmo, conseguir un resultado máis satisfactorio: nese día concreto que queremos, conseguiremos que o noso deportista alcance o máximo nivel.

Dar a máxima categoría non significa necesariamente gañar. Imos, a ciencia está a axudar a un tecido ciclista, tanto na Itzulia como na Emakumeen Bira. A quen hai que destacar nestes tecidos?

Busca a excelencia, pero a todos os niveis. É dicir, que necesitas a excelencia non só no que se refire ao deportista, senón tamén no que se refire a directivos, adestradores, mecánicos, condutores e condutores de autobús, expertos en alimentación, produtores de bicicletas, biomecánicos e demais. Todos debemos tentar ser mellores que os demais. A excelencia nos concierne a todos. Non se trata de ser un ciclista mellor que ninguén no teu equipo. É máis que iso.

E, con todo, ser mellores que ninguén en todos estes niveis non significa necesariamente vitoria.

A ciencia dános oportunidades, axúdanos, nada máis. Afortunadamente, non é unha ciencia exacta. En caso contrario, solicitaríase aos deportistas e ingresaría no laboratorio, realizaría unha serie de probas e repartiríanse as medallas en función dos seus resultados: ouro, prata e bronce. Acabouse. Afortunadamente, sempre están as competicións, e os “accidentes” e os “accidentes” habituais na competición. Como consegue Osasuna gañar algunha vez ao Barça? Como consegue un ciclista do Euskaltel-Euskadi ser mellor nalgunha carreira que Nibali? Afortunadamente non todo é ciencia.

Cando se gaña, o resultado é froito do traballo. E cando non se gaña?

Gañe ou non, sempre hai que valorar si o deportista deu ou non a talla da súa capacidade. Cando non se dá a medida, é necesario unha análise exhaustiva: planificación do adestramento, axuste, formación de última hora, alimentación, selección de material, nerviosismo da deportista…

Psicoloxía…

Algúns pensan que só recorremos á psicoloxía do deporte cando se trata de problemas psicolóxicos, pero nin moito menos! A psicoloxía do deporte ofrécenos diferentes técnicas que poden axudar cando non hai problemas. Debemos utilizar a psicoloxía para evitar problemas e optimizar o adestramento. Cando o rendemento non é do nivel que lle corresponde ao deportista, correspóndenos analizar o motivo. Cando gañamos tamén hai que facer o exame.

Crin que non había máis remedio que celebrar.

Celebralo, si, pero tamén analizalo. Gañar non significa que fagamos a carreira perfecta, que competimos á perfección. Pode ser, pero non necesariamente. Un fracaso pode gañar. Podes gañar a nado, facer un exame e dicir: “Non foi unha boa saída, non foi tan rápida como podería ser. Podía baixar o meu tempo dúas centésimas”. Estiven dez anos preparando a Eneko Llanos. Eneko gañou moitas carreiras neses anos, pero fixo dous ou tres carreiras perfectas. Até podería equivocarse na elección dos calcetíns! Si saíronche bochas nos pés no último quilómetro, por exemplo, significa que esas medias non eran as axeitadas. Sempre é o que aprendes, o que melloras, e si non tratas de facelo, estás a dar ao inimigo a oportunidade de chegar ao teu nivel, e a cuestión é ir un paso máis aló que o rival, na maioría dos niveis posibles.

Como saber si estás máis adiantado que o teu adversario?

Para empezar, os resultados indícanche si estás ou non máis lonxe que o teu rival. Para iso, evidentemente, é necesario que a investigación e o desenvolvemento, que vivas ao día, sexan conscientes da investigación e o desenvolvemento que fan os demais e que, ademais, sexan proxectos de investigación alleos a ti. Estes non son de ninguén máis que os teus, van traballar outros, pero si ti desenvolves a túa propia liña de investigación, a investigación aplicada, iso é o que che importa.

O obxectivo do deporte de alto nivel é facer gozar ao espectador.

E o espectador divírtese máis cando o rendemento é maior, cando o deportista vai máis rápido –non en balde din altius citius fortius en latín!–, e ao final, cando se consegue a vitoria.

Até cando é citius, altius, fortius? Cando comeza o declive?

Decadencia? Nas probas de resistencia, por exemplo, os deportistas cada vez están máis presentes. Segundo un recente estudo, a idade do dez primeiros na proba Ironman de Hawai pasou de 27 a 34 anos nos últimos trinta anos. E cada vez van máis rápido! Eneko Llanos, por exemplo, está no seu mellor momento de forma e en novembro está a piques de cumprir 37 anos. Por suposto, cada vez sabemos máis sobre o adestramento, a alimentación, o coidado do corpo… Pero a decadencia é necesaria e chega. Si non facemos nada, aos 38 anos o noso organismo empeza a perder os seus dotes. E, por exemplo, máis de 40 anos é moi difícil ser capaz de cumprir as esixencias do deporte de alto nivel: a importancia da recuperación é enorme, e a partir dunha idade é moi difícil recuperarse dun día para outro.

Recuperación dun día para outro. Iso é o que nos sorprende, a capacidade que teñen os ciclistas que corren como un raio en tres semanas. E pronto pronunciou a frase: “Estes non están tomados só de aspirina”. Hai alimentos adicionais…

Tendo en conta as esixencias e as necesidades do deportista de alto nivel, a alimentación suplementaria é aquela que non pode proporcionar unha alimentación sa. Non substitúen á alimentación, senón que son engadidos, e nada máis. Cando necesitamos proteínas, normalmente non tomamos o batido de proteínas, traballamos a alimentación máis axeitada para o deporte de que se trate. Por algunha razón, si este tipo de alimentación non é suficiente, deberás recorrer a outra fonte en busca de proteínas, hidratos de carbono, vitaminas ou o que sexa.

Temos que falar de dopaxe?

Non necesariamente. Pero é unha realidade, está a lume vivo no deporte de alto nivel e hai que falar de cando en vez. A práctica repetida da dopaxe é prexudicial para o deporte e para os deportistas, porque non axuda a apreciar o nivel e o valor do labor que realizan. Por outra banda, resta credibilidade a todo o traballo que realiza o deportista. Ás veces fallan os propios deportistas. A min gústame moito o deporte e vexo de primeira man o traballo da maioría dos deportistas sen ningún tipo de engano. Paréceme moi mal que se lle quite credibilidade. Sei, con toda certeza, que a maioría dos deportistas de alto nivel no mundo están no marco da lei. O que fai unha minoría prexudica a todos os demais.

Por que a dopaxe se asocia de forma esaxerada co ciclismo e son libres o fútbol, a pelota, o tenis, o baloncesto…?

Trouxeron moitas cousas á superficie no ciclismo nos últimos tempos, o que demostra unha certa cultura dentro do ciclismo. Noutros deportes non se puido ventilar, pero non quere dicir que non se fixo. No ciclismo notouse porque se trouxo á superficie ou porque realmente era máis grave que en ningún outro lugar. Con todo, hoxe en día hai un cambio cultural moi notable. No ciclismo, en calquera outro deporte, e mesmo en calquera ámbito da sociedade, sempre haberá xente disposta a defraudar, pero iso non nos defrauda a todos os que formamos parte da sociedade.