O 9 de maio, o Congreso dos Deputados de Madrid aprobou unha nova Lei de Costas que substituirá á vixente no Estado español desde 1988. Desde que se coñeceu o anteproxecto de lei falouse moito del, e en especial contra el, para acusarlle de debilitar a protección do litoral fronte á especulación inmobiliaria. Tanto o PNV como os grupos de Amaiur opuxéronse, non sempre polas mesmas razóns, á nova norma nos debates no Congreso e o Senado. Nin sequera ás asociacións ecoloxistas vascas, nin que dicir ten, gustoulles o cambio de lexislación levado a cabo polo impulso do pp. Con todo, aínda non está claro como afectará este cambio en Euskal Herria.

Segundo o senador de Amaiur Alberto Unamunzaga, “o novo texto é unha reforma ideolóxica que atenta contra a tradición de dominio público do litoral”. Esta publicidade xa a recolleu a anterior lei, aprobada polo PSOE en 1988, segundo a maioría dos detractores que se manifestaron do novo texto do pp. Outra cuestión é si aplicouse ben ou non. “Esta nova lei é un retroceso que converteu nun mito o que xa existía”, afirma Alfonso Caño, membro do Taller de Ecoloxía de Gernika, “pero hai que ter en conta que aquela lei non se cumpriu como debía ser”.

Pendente a delimitación da Propiedade Pública

A Lei de 1988 definía o mar e a parte de terra afectada como Propiedade Pública Intermareal e Terrestre. A posesión pública deste ámbito é algo establecido pola Constitución española e non pola propia lei. O salto da teoría á práctica non foi fácil, pero si sinxelo. En primeiro lugar, porque a regra para establecer o alcance da acción do mar era polémica: coa maior borrasca coñecida até onde chegaron as ondas, aí estaba a fronteira. A lei establecía un prazo de cinco anos para a determinación definitiva dos límites da Propiedade Pública, aínda que, na actualidade, devandito deslinde aínda non finalizou.

No caso do País Vasco, en Gipuzkoa a 31 de decembro de 2011 o 100% estaba executado, en Bizkaia apenas o 80%. A nova Lei prevé, por certo, a continuación do deslinde da Propiedade Pública en moitos lugares, o que, en opinión dos seus opositores, equivale ao desperdicio dos inxentes recursos públicos utilizados até agora na demarcación.

Tanto a Lei anterior como a actual establecen un novo ámbito de protección da Propiedade Pública Marítimo-Terrestre: Servidume de Protección. Até agora, normalmente, foi duns 100 metros, pero a partir de agora poder baixar a vinte metros en moitos casos, e este descenso será automático nas rías.

Como xa se dixo, a lei anterior non conseguiu evitar algunhas desfeitas. No entanto, servía polo menos para tentar facer fronte aos grandes proxectos de construción, “na medida en que era unha ferramenta que nos permitía acudir aos tribunais”, sinala Ekologistak Martxan. Así se logrou, por exemplo, impedir a construción dun porto deportivo e 750 vivendas na marisma do Txipio de Plentzia. “Pero nos 25 anos de vixencia da lei construíuse máis na década dos 60 –cando non había lexislatura– e construíuse máis ilegalmente, as institucións non fixeron nada para paralo”. Cal é a diferenza, segundo Ekologistak Martxan? A nova lei do PP deixa aínda menos ferramentas aos que queren defender o medio ambiente, e máis raramente pódense converter en poquísimas vitorias como a do Chipio.

Non é o Mediterráneo, pero...

Hai que deixar claro unha cousa: Cando dicimos que a lei de 1988 non impediu moito construír, falamos sobre todo de determinadas rexións do Estado español. As costas galegas e mediterráneas están na fala da xente, pero iso non quere dicir que non haxa exemplos. Por exemplo, o cinco chaletas realizadas na contorna de Askada en Bakio, no mesmo barranco sobre a praia, ou moito máis espectacular, a inmensa urbanización de Munto en Orio, que se foi desenvolvendo a pesar de que as resolucións provisionais dos xulgados considérano ilegal. Noutras ocasións, a Lei de Costas de 1988 diminuíu o impacto dos proxectos de construción, aínda que non se evitou por completo. Por exemplo, a primeira versión do proxecto do peirao exterior de Mutriku suavizouse un pouco e púidose manter unha parte da praia, aínda que ao que queda adáptaselle mellor o nome de “hondartoki” que a “praia”. Así o cre polo menos o concelleiro dOs Verdes e membro de Equo, Iñigo Agirre.

Que pasará con Praileaitz?

Agirre falounos dunha ameaza concreta que pode supor a nova Lei de Costas: Perda da protección obtida en Praileaitz. “Até agora a Lei de Costas foi a mellor arma para protexer a cova coa ameaza da canteira, pero agora, reducindo o espazo de protección de cen a vinte metros, poderíase levar a cabo o proxecto da canteira”.

Outra posible conclusión é que en Urdaibai, segundo explícanos Alfonso Caño, o cambio de lei –coa volta ás mans dos jeltzales– pode revitalizar o proxecto de construción dun museo Guggenheim en Sukarrieta, despois de que algunhas das medidas adoptadas por Lakua durante a época de Patxi López diminúan as pretensións da Deputación de Bizkaia. De momento, con todo, non hai nada seguro que dicir. A nova lei é demasiado nova, e non hai que esquecer, entre outras cousas, que segue vixente a normativa derivada da anterior.

O Goberno Vasco, a través do Departamento de Medio Ambiente e Política Territorial, respondeunos con total cautela cando lle preguntamos pola nova lei. De momento están á espera, e dixéronnos que terán que estudar os casos concretos un a un, sobre todo a medida que se vaian desenvolvendo as normativas.

Hai que ter en conta que a CAPV conta cun instrumento de xestión costeira, o Plan Territorial Sectorial de Ordenación e Protección do Litoral, moito máis rigoroso que as leis de Madrid, aínda que non sempre ben aplicado. A pesar diso, moitos cren que a nova lexislación estatal pretende entrar de cheo no ámbito que non lle corresponde, é dicir, que pode xurdir un conflito de competencias entre ambas as normas. Pilar Marcos, de Greenpeace, non ten dúbidas sobre o tema: O Goberno Vasco debería recorrer a nova Lei de Costas. Outras comunidades autónomas xa mostraron a súa intención de facelo, pero Lakua, polo momento, quedouse mudo.

Rexeitar o cambio climático

A crítica máis contundente dos opositores á nova lei, sobre todo dos grupos ecoloxistas, foi que a nova lei non ten en conta os efectos do cambio climático. “A costa vasca, precisamente, é unha das que máis pode soportar o ascenso do nivel do mar polas súas características”, coméntanos Pilar Marcos, de Greenpeace. Para o membro da asociación ecoloxista, é sorprendente o desprezo co que o PP abordou este tema: “A través dunha emenda aprobada no último momento no debate do Senado, dixeron que si finalmente se produce o cambio climático, tomaranse as medidas necesarias. E falan da construción de murallas para soster o mar. Coma se a subida do nivel do mar fose unha mera hipótese!”. De feito, o pp elaborou a lei eludindo as palabras dos científicos e rexeitando a proposta dos xornalistas.