Creouse hai tres anos para facer de ponte entre a xente do mundo da literatura e da cultura, no Hitzen Ubera. Tes o teu lugar de traballo. Que panorama tedes?

Por mor da crise nunca sabemos o que vai pasar. Esta iniciativa púxose en marcha porque a EIE pareceulle estratéxica, para os que empezamos como xornalistas era tamén nova, e diría que segue sendo un reto, xa que o movemento na rede cambia continuamente. Aínda queda moito camiño por percorrer. Temos moitos conceptos que asimilar en canto á reflexión sobre a cultura libre. Entre os seus obxectivos atopábanse algunhas físgoas para a difusión da cultura que se crea en eúscaro, e en concreto da literatura. Niso estamos.

Doutra banda, prestamos especial atención a aqueles eventos que se descartan por falta de espazo nos medios de comunicación. Tentamos rexistrarnos ao máximo, garantir que están reservados para o futuro e a transmisión, promovendo a memoria cultural.

Que lle levou á poesía? Mantéñense os obxectivos de entón?

Sempre fun un lector furibundo. Cando era novo, había moito movemento ao redor dos fanzines e niso metinme eu tamén, en Orereta.Grazas a iso coñecín a moita xente, e empezamos a facer pequenas cousas. A asociación cultural Mikelazulo tamén abriu as súas portas e animados por eles comezamos a vender o fanzine alí, ofrecendo os primeiros recitais. Comecei a tocar máis a fondo na lectura, colaborando con outra xente e achegándome ao teatro. Empezamos a experimentar nese contexto, e a verdade é que non terminou desde entón.

Da poesía ao teatro. Pensaba que era todo o contrario.

Naquela época non me imaxinaba a min mesmo no teatro. Orereta sempre tivo unha estreita relación co teatro. A maior relación que tiñamos co grupo de auga. Despois chegaron as primeiras actuacións fóra de Orereta, unha aventura incrible para nós. Fixemos moitas cousas, ás veces por temeridade, pero iso foi o que fixemos. Co paso dos anos, tomamos conciencia do que faciamos, puxémonos a buscar e profundar noutras formas. Aqueles primeiros anos estalaran e Orereta tamén estaba en pleno auxe.

Persiste en vós a explosión de entón?

Si, pero doutra maneira. Houbo moitas etapas, probamos moitas cousas, e agora estamos noutro momento, estamos máis ligados ao teatro, pero as formas de facelo, e a estética que se foi creando nestes anos están aí, non quizais dunha maneira tan improvisada, dunha maneira tan tola, pero a escola que se deu segue aí. A rede de relacións que cosemos durante estes anos tamén segue aí, das que se crearon bastantes grupos, e aínda que cada un buscou a súa estética, colaboramos continuamente. A rede apóianos á hora de levar a cabo moitos proxectos. Axúdanos a conseguir o que doutro xeito non conseguísemos. Temos un coñecemento humano e artístico, sabemos a quen pedir.

En
comparación co libro de poemas Eskuen sustraiak, Igor Estankona dixo en Argia que a solidariedade salvaxe é máis crúa, máis contraditoria. Que cambiou desde entón?

Cando escribín as raíces das mans estaba nun momento de transición, estaban a cambiar moitas cousas á miña ao redor, como Metrokoadroka. Foi unha especie de balance dunha etapa e está infestado de referencias á xente. Hai moita xente que coñecín durante moitos anos, porque sentía a necesidade de sacar á luz todo o que me deron. Nese sentido, miraba desde dentro, pero tamén ao meu ao redor. Poida que un primeiro libro tivese todas as visións posibles, un tema moi amplo, o desexo de meter moitas cousas. Na salvaxe solidariedade sentíame máis libre, aínda que non é moi diferente. As raíces das mans e logo eses textos foron xurdindo, de forma individual, por momentos. Cando empecei a organizar deime conta de que había ideas coas que me identificaba moi facilmente, e nese sentido os fíos son máis claros dentro de min. Non se que recibirá o lector, pero diría que estes contrastes ou esas contradicións están máis enfocados.

A túa poesía vén empapada de teatro, e o teu teatro de poesía, unha e outra van contigo. Falando de letras, que ten o teatro que non che dea a poesía pura?

Vin vínculos estreitos e gústame buscar eses enlaces e estudalos. Noutros tempos tentaba distinguirme. En Solidariedade Salvaxe, á fin e ao cabo, relaxeime e admitín que esas cousas van moi unidas en min. Con todo, tentei facer un libro de poesía, non un libro de teatro.

Os autores que normalmente me interesan no teatro tamén teñen conexións coa poesía. Nos modos de creación contemporáneos, teñen máis relación coa poesía que coa narrativa. E interésame ese camiño, o límite fóiseme difuminando e aceptei, aceptado e comparecido.

Dis que os teus poemas son partituras. Para que a xente interprete que están así creados. Vostede mesmo non ofrécellos por igual. Que buscas, por onde empezas a interpretar ante o público?

Noutro tempo empecei a escribir historias para o teatro. Deime conta de que no camiño que estabamos a tomar os personaxes e as situacións que estaban a pechar o camiño á actriz. No noso estilo de traballo ten que crear tamén actores. A palabra é importante pero só é un elemento. Por suposto, ten moito peso, pero ten que ser aberto, ten que dar ao intérprete a oportunidade de crear. Neste sentido, a poesía facilita o camiño, porque non pecha o personaxe dicindo que é así ou que nesta situación ocorre o mesmo. Déixase en mans do actor. De aí veume a idea da partitura.

Ao recitar ese ton de partitura vese máis fácil, porque se pode facer de moitas maneiras. Moitos dos elementos que se poden dar no escenario non se poden recoller en papel, pódense dar con diferentes voces, xogar cos ritmos, detectar e responder o humor do público... Todas as últimas obras escribinas desta maneira, sen personaxes, sen argumentos claros, expondo temas e textos.

A
poesía deu a liberdade ao intérprete, no escenario, no teatro.

O texto está presente da mesma maneira, pero os actores senten que é moi seu, aínda que a dramaturgia que xorde diso non estaba no papel, o texto está aí. Iso paréceme moi interesante.

Dicides que é un colectivo de
Metrokoadroka e que tamén é un laboratorio de creación. Cal é a clave que queredes resaltar con estas palabras?

Estas palabras chegaron porque demos tempo a definir o noso, e desde antes tamén outras. Non atopamos formas concretas de explicar que e como o queremos facer. Como sempre dicimos, o noso é unha especie de caos organizado. As formas habituais de funcionar non nos serven, o concepto de equipo, de compañía, de empresa, e sempre buscamos modelos. Nesa procura, ao final os proxectos déronnos paso. Somos unha gran cantidade de xente, de diferentes disciplinas, e, en primeiro lugar, formamos unha rede común que non existiría sen a outra, xa que a rede nos apoia en cada proxecto. Non temos contrato escrito, todo é implícito, pero ao mesmo tempo é moi evidente, moi real.

Si un de nós quere facer unha exposición de pintura, sabe que pode contar coa axuda de alguén que escribe si deséxao, ou pode recorrer con confianza a quen fai a escenografía. Na medida en que esta relación sexa aceptada, supón un gran apoio e tranquilidade á hora de afrontar e difundir o proxecto. Esta forma de funcionar é enorme, tanto dentro do Metrokoadroka, entre 15-20 persoas, como nos grupos de ao redor, xa que ao final este concepto amplíase.

Doutra banda, os nosos procesos creativos adoitan ser colectivos, de cando en cando ocorreu que alguén o dirixa ou o marque. Os procesos son sempre negociados. No camiño atopamos códigos e formas de traballar en equipo, e iso é un tesouro, porque os proxectos chegan moito máis lonxe do que un imaxinou. Adquiren maior profundidade. Ademais, cando se lanza o proxecto, todos sentimos o proxecto moi noso, porque aí está a voz de todos, porque cada un contribuíu no seu ámbito. Hai respecto polo traballo do outro, pero tamén hai que buscar choques continuamente. Destes choques xorden os traballos. Adoptan formas inesperadas.

Negociar tamén supón unha perda.

Pérdese, por suposto, pero queda moi claro que é para o ben do equipo. Sempre hai traballos individuais para cubrir outras necesidades. No caso do escritor, escribir é unha obra en solitario, mesmo cando traballo para o grupo fágoo a soas, como o pintor. As cousas cambian moito cando aceptas ese código e esa negociación, vives a escritura doutra maneira, asumes o impacto e tes que reescribila, porque estamos aí para o servizo duns a outros. É unha lección incrible si consegues sobreporse á situación do escritor. Este choque prodúcese coa figura do autor. Si quérese dar calidade á palabra no escenario, hai que ter en conta outros elementos.

De onde partides ao nacer? Cal é o proceso?

Cada traballo é único. Aínda que partamos da mesma filosofía, cada proxecto ten o seu propio proceso, xa que cada un ten as súas propias características. A xente cambia tamén dun lado a outro. Para que en Hegoak e Poza, por exemplo, expuxen un concepto e textos soltos. A través da súa recepción e improvisación introdúcese todo o grupo, créase un material, aprópianse os textos, rexéitanse ou se reescriben, e logo atópase a dramaturgia. Cada caso ten o seu propio camiño porque a xente non é a mesma nun sitio e outro.

Na alegría buscamos un diálogo interdisciplinar, e vimos a autoficación, esa dramaturgia que non había nos meus textos ao principio. Para que en Hegoak tocamos máis desde o absurdo e desde o teatro físico. Aí hai unha historia máis narrativa, pero chegou a través da improvisación.

O ideal é ter a oportunidade de traballar de forma intensiva no lugar axeitado, xa que todo o equipo involúcrase na creación e é máis fácil crear novos materiais. Ese é o noso reto na actualidade: conseguir as condicións para ter procesos de traballo dignos. Tivemos a oportunidade de facelo, grazas a unha bolsa, xa que estivemos 15 días no Bilbao Escena. En Azala tamén estivemos unha semana en Niessen de Orereta. Para que en Hegoak non nos pareceu unha opción ao principio, pero logo si. Noutros países existe a tradición de residencias artísticas. Aquí non temos tanto, aínda que cada vez se ouve máis. Cada proceso é unha aventura.

Como ve o teatro?

Temos un panorama moi interesante, vivimos un momento cheo de oportunidades, porque moita xente está a probar outras dinámicas de traballo, e algunhas delas, só en eúscaro. Ademais, están a consolidarse redes de relacións, tamén hai colaboracións e referencias, como Eztena, ou lugares como Harri Xuri, Pavillón 6, A Mostrenka ou Azala. Aquí hai redes ou malezas non estruturadas, utilizando as palabras de Lipus. A súa importancia é enorme. Como en todos os ámbitos, poden haber contradicións e desencontros, pero hai unha tendencia á solidariedade no teatro, precisamente porque por iso estamos afeitos traballar e negociar en equipo. Nos últimos anos están a suceder cousas moi interesantes a este nivel, nalgúns casos, tamén por parte dos programadores. Na escena expuxemos foros de debate entre creadores e programadores. Ademais, hai iniciativas como Zubi. Si por encima da escusa da crise hai comunicación entre os axentes, pódense facer moitas cousas. Este tipo de iniciativas pon de manifesto que estas relacións non teñen por que ser só entre creadores, senón que poden darse tamén coas institucións. Hai bastantes concellos e programadores implicados.