Reino Unido e Estados Unidos: Divírteche para gañar

En Estados Unidos, a clase media ha interrompido o crecemento que se cre que non puido frear no último século e emprendeu o camiño contrario. Segundo o economista alan Krueger, do equipo asesor de Obama, na década de 1970 o 51% da poboación era de clase media e actualmente o 42%. A caída do valor da vivenda e a degradación dos servizos públicos, como o do ensino, exercen unha forte presión sobre este colectivo. E o mesmo no Reino Unido.

O xornalista británico Owen Jones analizou no seu libro The Demonization of the Working Class (Demonización da clase traballadora) como o Goberno británico e os medios de comunicación promoven o odio entre os pobres para manter intacto o seu poder. Podemos devolver a Chavs como una chusma ou unha perdedora neste caso. Este grupo está formado por persoas que perderon o seu emprego por mor da ofensiva neoliberal liderada por Thatcher na década de 1980.

“A xente que está na parte superior pensa que chegou alí porque é máis rápido e traballou máis duro que os ‘folgazáns’ que están na parte baixa”, explica Jones á xornalista da publicación Maruxa Ruiz da Árbore ElDiario.é. “Non resulta tan cómodo pensar que os pais dispuñan de recursos para pagar e protexer economicamente os teus estudos”. Cada un é o único responsable e responsable da súa situación, si es pobre é pola túa culpa, dicía a lema, tanto da política como dos medios de comunicación.

O xornalista británico cre que é necesario reforzar a conciencia de clase para avanzar cara á igualdade: "O Partido Conservador dixo en 1976 que o problema non é que haxa clases, senón que é o sentimento de clase. É conveniente repetir constantemente que todos somos de clase media, aínda que a separación de poderes pareza ser da Inglaterra victoriana. Segundo a ONU, as maiores diferenzas entre os países desenvolvidos danse na sociedade británica. Por iso os ricos xornalistas e políticos acomodados non queren falar das clases. Quérennos dividir con estratexias moi cínicas. Temos que odiar ao inmigrante que recibe axudas sociais e demonizar o estado de benestar que protexe aos sectores máis vulnerables, en lugar de mirar cara arriba”.

Preguntado polos medios para poder cambiar a situación, Jones mostrouse convencido de que as folgas e a desobediencia civil son instrumentos eficaces. "Non creo na violencia, pero se se quere cambiar a sociedade, os que están na parte baixa non teñen que ser xenerosos cos de arriba. A xente que ten esperanzas de cambio ten que dar un paso á fronte. É imprescindible ter esperanza, non encartarse á desesperación. A transformación require tres elementos: esperanza, frustración e enfado”.

Estado español: O fracaso da ideoloxía neoliberal

A clase media está a sufrir unha forte presión fiscal e unha baixada salarial sostida. Teme perder o traballo, apenas ten capacidade de aforro e non parece que a xubilación satisfaga as súas necesidades. Moitas persoas de clase media-alta caeron á clase media, moitos deles á clase media-baixa, e de aí ás portas da pobreza outros. A estrutura social xa non ten forma de rombo, senón dun reloxo de area, cun pequeno número de ricos e pobres e unha clase media ampla. Os ingresos de cada vez máis persoas e o status social han ido caendo, deixando un gran buraco no centro da cidade.

Andre Missé, xornalista catalán que traballou 35 anos nO País, fala da derrota do sistema neoliberal: “Cremos que os anos de prosperidade durarían para sempre, contaxiados pola euforia dun sector da sociedade. Pero acabouse. E o que é peor para [nós], terminou no momento no que millóns de persoas queren vivir como nós. Estas persoas farán calquera cousa para satisfacer os seus desexos e iso levaranos á situación de igualdade. Si eles teñen que vivir mellor, nós teremos que vivir un pouco peor. Si sumámoslle a ideoloxía neoliberal que rexe un sistema financeiro desmesurado, teremos a receita da catástrofe. A realidade que condicionan os bancos e o financiamento demóstranos que a ideoloxía neoliberal ha fallado”.

En canto ás posibles solucións, di que hai que facer cambios na fiscalidade. “Toda a actividade política debería estar orientada á promoción de emprego, máis aló dos 50.000 debates que podemos ter sobre a austeridade. Estamos a escoitar estupideces dos políticos. Agora dinnos que se destrúen menos postos de traballo. Por favor, a medida que haxa máis paro, destruiranse menos postos de traballo. Non somos nenos”.

Brasil: A mentira da clase media

Segundo os datos facilitados polo Banco Mundial (BM), en dez anos a poboación de clase media en América Latina e o Caribe creceu un 50%: De 100 a 152 millóns. Pola contra, a poboación que vive en situación de pobreza descendeu do 44% ao 30% e na actualidade o número de persoas de clase media e pobre é similar. A MB aproveitou, entre outras cousas, a posibilidade de acceder aos ingresos, á vivenda axeitada e aos servizos básicos, pero clasificou á poboación segundo un novo concepto: “Seguridade económica”. É dicir, o nivel de risco de volver caer na pobreza. “Esta definición de clase media ten que ver máis coa estabilidade económica do futuro que co nivel real que ten a xente na actualidade”, escribe na revista Rebelión Juan Luís Berterretche, xornalista uruguaio afincado en Brasil.

O Banco Mundial ten catro clases diferenciadas:

Clase media: os que gañan entre 10 e 50 dólares ao día (30% da poboación de Latinoamérica).
Clases vulnerables (en risco de pobreza): 4-10 dólares ao día (38%).
Persoas en situación de pobreza: 0-4 dólares ao día (30%).
Elite: Máis de 50 dólares ao día (2%).

“Esta clasificación é unha desidia sociolóxica, quérennos mentir sobre a ‘nova clase media’”, di Berterretch: “Gañar menos de 10 dólares ao día é tratar de sobrevivir na miseria; recomendaría aos tecnócratas de MB que tenten sobrevivir durante un ano con entradas de ‘vulnerables’”.

Falando da situación de Brasil, o xornalista uruguaio cre que o concepto de ‘clase media nova’ ten dous obxectivos: apartarse do proletariado e ocultar as diferenzas que o capitalismo brasileiro mantén aínda vixentes. O economista de Unicamp, Eduardo Fagnani, realizou unha análise similar ao dos últimos anos: “A idea da nova clase media de Brasil é unha ilusión. A clase media non se define polos ingresos, senón pola súa posición na estrutura social”. Quen superaron a pobreza e pasaron a formar parte da clase media seguen dependendo das axudas do Estado e non ven outros trazos que corresponden á clase media: viaxes ao estranxeiro, fondos de pensións e escolas privadas…

China: Non hai revolución por agora

Ao falar da clase media chinesa, os sociólogos, economistas e políticos preocúpanse especialmente de como afectará o seu crecemento á política interna e externa.

As protestas de varios centenares de cidadáns pararon o ano pasado un proxecto para construír unha refinaría de petróleo en Ningbo. “Preocúpanos a saúde de cada un, as calidades de vida, pero as súas reivindicacións non van máis lonxe”, escribiu o xornalista Sven Hansen na publicación Deutsche Welle: "Non piden unha transformación do sistema político e unha maior participación da sociedade civil, como ocorreu en Corea do Sur ou en Taiwan. Unha dos acenos de identidade da clase media é defender o propio sen revolucionar; ten unha gran tolerancia ao poder”. Moitas persoas de clase media son, ademais, membros do Partido Comunista e do aparello estatal.

Precisamente, o Partido Comunista (PCE) anunciou a súa intención de reforzar a clase media para manter a estabilidade da que goza no país. Segundo datos da Academia Chinesa de Ciencias Sociais, trátase de familias con ingresos entre 60.000 e 500.000 yuans (6.400-53.000 euros). En 2009 este grupo contaba con 310 millóns de persoas, aproximadamente o 23% da poboación, fronte ao 15% de 2001. A intención do Goberno é chegar ao 40% para o ano 2020.

De todos os xeitos, o amor pola estabilidade socio-política e a conexión da democracia co caos político non significa que a clase media non vaia ter vontade de cambiar a situación no futuro. Existen elementos que poden dar lugar a faíscas, como os casos de corrupción ou a falta de rumbo de moitos estudantes universitarios que non poden atopar traballo.

Mentres tanto, non hai dúbida de que os cambios sociais dos últimos 20 anos van ter consecuencias na economía, o consumo de enerxía e o medio ambiente. O centro de gravidade do mundo está a moverse de lugar. As clases medias de China, India ou Brasil, que cada vez teñen máis peso na economía global, impulsan de forma activa, con grandes consumos potenciais e novo orgullo nacional. Os gobernos de Europa occidental e Estados Unidos miran con preocupación este fenómeno, xa que a globalización pode repartir beneficios sinérxicos, pero fundamentalmente porque a suma dos efectos é cero: Os postos de traballo que se crean en China desaparecen de Estados Unidos; o gasóleo que consomen os vehículos de París sobe de prezo cando aumenta o número de condutores que circulan en coche pola cidade de Mumbai, e un longo etcétera. Está por ver que lugar ocuparán as clases medias de cada lugar no novo equilibrio social.