As clases existen. E non teño ningunha dúbida de que a clase baixa é a clase traballadora, a pesar das diferenzas. Nestes anos sucedeu algo que non nos imaxinabamos: executivos de bancos e grandes empresas, con salarios altos, que van dun día para outro á rúa vermella e non poden pagar a casa. Que é iso: clase media ou clase traballadora? Na miña opinión, na medida en que é asalariado é traballador. Deberiamos considerar a moitos empresarios como traballadores, xa que non debemos esquecer que o 90% das empresas de Euskal Herria ten menos de nove traballadores. O patrón tamén se pon o mono todas as mañás.

A pregunta a realizar é a seguinte: Ti que queres ser? Cal é o teu obxectivo?

É dicir, a clase media reivindica dereitos ou busca privilexios? Os dous, seguramente, na medida en que o facemos todos, pero non teñen ao seu alcance os medios financeiros e tecnolóxicos para manter unha posición privilexiada, como pode ser a oligarquía.

En tempos de beneficios, a clase media mira cara arriba. Pola contra, en tempos de crises, cando se está facendo o tempo, o discurso está encamiñado a manter a súa posición. Estamos nese momento. A xente que se instalaba na clase media e na clase obreira ha visto que o sistema lle prexudica e que fai falta un modelo que lle ofreza máis garantías. Os cidadáns están a sentir a súa propia debilidade.

A clase media quere mimetizar coa oligarquía. A miúdo imítaa con actitudes hiper-rectas. Iso nótase no individualismo ou nos hábitos de consumo: quere ser como a vivenda que ten, un coche da mesma marca, viaxar todos os fins de semana… E si a oligarquía subestima os valores sociais, el tamén. Gran parte da clase media convértese entón nunha clase superior, cuxa eficacia se estende máis aló do seu espectro social. É certo que no medio desta crise é máis difícil que sexa así, porque a oligarquía non ofrece promesas. Pero que ocorrerá cando os ofreza?

A crise pode provocar a perda de dereitos básicos: o dereito á xubilación, os recursos económicos básicos, a vivenda... están en cuestión os valores que impulsou a sociedade do benestar occidental. Esa gran clase media que vivía comodamente, e que confiaba nas infraestruturas, os servizos sanitarios e o ensino público, ha visto que todo isto quizá non era real e que as posicións sociais non son estables. A confianza hase desmoronado.

Hai Estados porque hai clases medias. A desaparición traerá unha ditadura. Son un suxeito equilibrador, non houbo un elemento máis operativo desde a Segunda Guerra Mundial. Pero agora está debilitado e os estados son moi conscientes.

Á cuestión das clases no País Vasco hai que engadir outro elemento: desde o punto de vista dos dereitos Francia e España non son iguais. No caso de Francia, o concepto de igualdade fixo un Estado garantista e de máxima calidade. Por exemplo, a renda básica é o dobre que a do sur. E grazas á loita obreira, os profesionais contan cunha serie de garantías en canto a salarios, formación ou posibilidades de achegarse con éxito ao mundo laboral. España, en cambio, non ofrece tantas garantías. A oligarquía, ademais, ten moito peso. Prevalecen os seus intereses e o principio de igualdade queda relegado a un segundo plano.

Unha lóxica vasca vai pór a unhas e outras na necesidade dunhas clases?

Para manter a cohesión social, as estruturas administrativas deben dar garantías. Agora, como a precariedade golpea cada vez a máis persoas, pódense crear oportunidades para novos consensos.

Mire a Cataluña. O esquema económico totalmente desequilibrado que lle impón España, que case chega ao atraco, provocou unha coincidencia. O clamor da soberanía traduciuse en parámetros positivos. De volta a Euskal Herria, a soberanía sería beneficiosa para a clase traballadora, xa que todos os recortes recaen sobre ela. En canto á oligarquía, parece que nos últimos anos está a verse que a caída da marca España xerou desconfianza cara ao Estado. CiU é o exemplo. Aquí tamén, cando se lles retirou a paga aos funcionarios… Se unha norma española pode deixar sen moverse os soldos da CAV, que non farán si empéñanse un pouco máis!

É posible conseguir unha coincidencia de clase no País Vasco que demostre que estamos mellor xuntos? Moitos dirán que non, pero pensando fríamente, a resposta debería ser afirmativa. Sería un proceso difícil e longo, pero os consensos terán que vir tarde ou cedo. Para construír un pobo non hai outra forma de coaligarse, tendo en conta que o elemento fundamental e o beneficiario debe ser a clase traballadora. Hai que conseguir acordos entre a clase media e a clase superior. Desde o punto de vista nacional, esta crise da clase media deixa as cousas máis claras.

Crise territorial

Esta crise económica é tamén unha crise territorial, como demostran os datos de Ipar Euskal Herria [ver cadro da páxina 12]. Ten tres características: Dependencia do Norte con respecto ao resto de Francia; dependencia do interior con respecto á costa; e dous grupos sociais afectados, vascos agricultores no interior e franceses na costa.

As decisións duns condicionan as doutros. Os da costa comprarán casas máis baratas si necesítanse máis baratas no interior. Construiranse vivendas en solo agrario, modificarase a ordenación do territorio, construiranse estradas… A diferenza de rendas trae diferentes prácticas territoriais e, neste caso, quen ten recursos, impón a política territorial, tal e como denunciou a Unión de Agricultores do País Vasco (ELB).

Ipar Euskal Herria non conta cun ordenamento que responda ás súas necesidades. A medida que se implanta desde o exterior, xera dinámicas prexudiciais. Neste sentido, as zonas máis euskaldunes son as máis pobres, as máis envellecidas, as menos dotadas de recursos… Como Iparralde non ten competencias para regular o seu territorio, non pode desenvolver posibles coincidencias estratéxicas co Sur. Non pode aproveitar sinerxías.

A reivindicación da Mancomunidade Única de Debabarrena sitúase nesta contorna. É moi importante que Iparralde preséntese ante Francia como diferente –como vasco-. Ademais, ten compoñentes funcionais: economía, formación, territorio, identidade… A pesar de que o Estado garante elementos básicos de consenso –pensións–, cada vez son máis as empresas e territorios afectados, o que xerou algunhas coincidencias. As portas que abre a crise económica teñen moito que ver co territorio, entendido en termos colectivos. Todos sufrimos e cambiar a situación require a participación de todos. No norte viuse claramente.

No caso de Hego Euskal Herria, as garantías que ofrecía España están a desaparecer. Aplicáronse recortes, modificáronse leis… e todo iso puxo en cuestión varias cuestións que se daban por certas. Hoxe en día hai posibilidades de construír consensos. Non sei si lograranse, pero, polo menos, hai necesidade.

A xente sabe que todos imos na mesma dirección. No noso caso, ademais, existe un compoñente territorial. É dicir, España amola a toda Hego Euskal Herria. Temos elementos colectivos ineludibles que nos beneficiarían si aprendésemos a aproveitalos ben.

Desde o punto de vista de Gaindegia, no País Vasco é imprescindible consolidar unha realidade que favoreza a todos os cidadáns e sectores unha distribución máis equilibrada da riqueza e unha garantía de dereitos. Isto pode significar a necesidade de traballar conxuntamente ante un mesmo problema, e os axentes socioeconómicos teremos que facer achegas. Quen ten que dar o primeiro paso? As persoas con capacidade de decisión, cada unha ao seu nivel: sindicatos, empresarios, administracións, profesorado, xornalistas… A cooperación debe ser o punto de partida e o obxectivo de Euskal Herria.