Estudou Historia.

Si. Sempre me gustou moito a historia coas hatxes, sen elas, a gran historia, as pequenas historias… pero sen meterme nos rumores.

Por que viño a Paris?

Tocoume a cegoña moi vella e por iso, despois de deixala alí, tiven que vir a Euskal Herria pola miña conta. Nacín preto de París e crecín alí, pero como moitos dos meus amigos, ao chegar á mocidade, sentín a necesidade de saír dela. Aos 23 anos, tomei un ano para viaxar: Bretaña, centro de Francia… e así até Baiona. Aquí coñecín á xente, a un home, a unha cultura diferente que tiña o seu propio idioma… Todo gustoume e pareime.

Logo viñeches ao Sur?

E agora voume a vivir de novo ao Norte, onde traballo actualmente a maior parte. Sempre tiven unha perna no Sur e outra no Norte. Teño traballo, aloxamento e todo a ambos os dous lados do Bidasoa. O meu fillo ten xa 19 anos e agora resúltame máis fácil moverme.

Cando aprendiches eúscaro?

En canto cheguei a Baiona comecei. Antes de buscar piso e atopar traballo apunteime ás clases de eúscaro. Tiña claro que para coñecer unha cultura hai que coñecer o idioma. Si non coñeces a linguaxe que utiliza unha cultura, quedas no folclore. O eúscaro, ademais, é unha lingua moi antiga e por iso moitas palabras teñen unha carga semántica especial. Por exemplo, a casa. A casa non é “casa”. A casa é un aloxamento completo para os vascos, con hortas, terras e sementes da súa contorna, e toda a familia que habita nela. Nós somos da casa, non da nosa.

Estiveches no ensino desde o principio?

O meu primeiro oficio foi ensinar francés aos adultos. Mentres traballaba en Donostia, aos poucos comecei a introducir técnicas creativas: cancións, poesías, debuxos… Naturalmente, porque me saía así, e especialiceime en sugestopedia.

Que é sugestopedia?

É unha forma de aprendizaxe que traballa o aspecto afectivo. Despois de axustar un método, creei outro. Posteriormente traballei co profesorado de AEK na Diplomatura de Euskaldunización e Alfabetización da UPV/EHU durante oito anos na área de glotodidáctica. Mentres andaba nese sentido, xurdiume a oportunidade de contar contos. Deste xeito fun penetrando cada vez máis neste mundo. Estudaba e contaba en profundidade os contos clásicos e iso levoume á mitoloxía. Atopei outro mundo.

E que é a mitoloxía?

Un sistema que expresa a representación do mundo e as relacións entre as forzas do mundo. Unha mitoloxía foi unha primeira relixión. Neste sentido, a mitoloxía é unha maneira de coñecer en que consiste unha cultura. As representacións do mundo que facemos hoxe en día son de dous tipos: ou totalmente racional e físico, ou totalmente espiritual. Na mitoloxía vasca non se producía tal distinción por ser unha relixión naturalista. Había unha relación entre os que estaban na terra, pero tamén cos que estaban arriba. Todo está atado e eu creo que ese vínculo é o que tanto nos gusta. Nós implantamos esta dicotomía, como fixemos con outros moitos conceptos, como o feminino/masculino.

Queda algo desa forma de mirar o mundo que se reflicte na mitoloxía hoxe en día?

Pouco na estrutura social, pero creo que si na natureza. Na pel todos somos iguais, todos nos vestimos igual, comemos igual… pero iso é o que impulsan a televisión en xeral e os medios de comunicación, pero ademais, hai vida real, real, e eu creo que aí os pobos manteñen a súa identidade. A televisión xera unha especie de fascinación e vivimos inmersos nela, pero logo miramos ao noso ao redor e vemos a realidade máis próxima. O Aita Barandiaran recolleu durante o século pasado as crenzas e costumes que se conservaban nos caseríos e pobos pequenos. Máis tarde, outros realizaron estudos profundos e agora todo iso estase dando a coñecer.

Din que a cultura dos vascos foi matriarcal.

O matriarcado non foi porque a muller, a pesar do seu importante papel, non tiña máis importancia que a dos homes. Os dous eran iguais. As decisións a tomar para levar a marcha da casa tomábanse de forma colectiva e sempre eran as parellas as encargadas de levala, tanto novas como vellos, pero sempre homes e mulleres.

Vostede chama a isto matrialismo. Foi unha peculiaridade de Euskal Herria?

En ningún outro lugar de Europa ven grandes indicios diso. En Sudamérica ou África si, pero en Europa temos moi poucas pegadas, ademais das que se conservaron en Euskal Herria. Unha sociedade manifesta os seus valores de maneira diferente. No século pasado, por exemplo, realizouse un estudo sobre a desigualdade salarial entre homes e mulleres. Querían saber por que, no mesmo posto, as mulleres normalmente cobran menos e viron que nalgúns postos de traballo cobrábase menos, polo xeral, a partir da incorporación das mulleres. Como secretario ou profesor, por exemplo. Tanto a función como o salario se foron abaixo.

Na mitoloxía vasca, quen é Mari?

A forza da vida. Representante do macrocosmos e alma do mundo. Está ao máis alto nivel pero nos axuda no día a día. Está arriba, pero no alto da montaña, na terra e ao alcance da man, non no ceo. É posible falar con el, comunicarlle, pedirlle consellos e axuda. É o aspecto conceptual da persoa, o mundo das ideas, o que está na cabeza.

E Amalurra?

É a terra mesma. O corpo físico. Complemento de Mari. No macrocosmos, Amalurra e Mari eran, no microcosmos, a casa e a ama de casa. A ama de casa é unha forza feminina. Moi forte na mitoloxía vasca preindoeuropea. Logo viñeron os arios e con eles os modelos patriarcais, e logo chegou a igrexa católica, máis patriarcal. A penúltima ofensiva exterior, antes da globalización actual, foi a industrialización. Con el produciuse un gran recorte respecto da cultura anterior: até entón os númenes e Amalurra dábannos madeira, alimentos e auga, e nós agradeciámoslles iso. Coa industrialización xurdiu a idea de explotar a natureza, sen ter en conta que esas cousas non eran as nosas, senón as que nos demos.

Hoxe en día as mulleres seguimos asumindo en gran medida a responsabilidade da casa e da familia.

Pero non se trata só de facer ou non facer, senón de ver como está na sociedade. Aí está a sangría. Iso é o que o feminismo tenta facer: ver doutra maneira o que fai a muller, valorar. Coidar dos nenos non é algo secundario, pero a sociedade levouno a un segundo plano, como fixo con todo o que fai a muller.

Chocou a concepción aquí co patriarcalismo posterior?

Cando chegaron os Arios, a cultura pechouse, conservouse. Nos contos isto vese moi claro. A cultura conservouse co eúscaro. Apoiaron a cultura a través do eúscaro e o eúscaro tamén se apoiou grazas á cultura. Entraron xuntos, na cociña, e alí viviron durante anos. A cheminea é un lugar feminino e todo se gardou alí. Nos contos vese claramente que cando aparecen forzas masculinas, como a igrexa ou a industrialización, nas covas de Mari gárdase. A forza feminina é así, non busca a confrontación, senón que se garda, cóidase e escóndese. Era como unha fogueira: acendíase unha vez ao ano, pero todas as noites tapábase con cinzas.

Está Mari actualmente gardada?

Como non? Non desapareceu.

Necesitamos a Mari hoxe en día?

A ciencia trata de responder o mundo físico e material e, con todo, hai cousas que non pode explicar. O que dicía a relixión agora pómolo en boca da ciencia e si isto di que o material non existe máis aló do que é, fáltanos algo: a maxia da vida ou o que non se pode demostrar. A vida mesma.

Hoxe estamos a ver como caen os modelos antigos. Gústame ver os programas de debate da televisión francesa. Agora son moitos os economistas e políticos que se van a buscar solucións á crise, pero antes os filósofos falaban con frecuencia e dicían que esta civilización se está acabando, como noutros tempos acabáronse os romanos e moitísimos máis. Isto acábase porque está a crear outra cousa. Eu creo que algúns ofrecen as respostas, a cultura vasca e a mitoloxía que se están buscando na relixión e as mentalidades de Oriente.