“Pero que teima tedes as mulleres! En lugar de facer autocrítica, ou quizá en lugar de pensar que non sodes suficientes para ese posto, pensades que é por machismo”. Esas palabras que recibiron do xefe cando era xornalista levaron a Diana Rivero a consultar os datos: “Cando reivindicas algo, porque si non che baseas en datos, sempre hai alguén disposto a argumentar o contrario”. E os datos son claros: Segundo o Estudo Xeral de Medios (EGM), medidor do Estado español, nos medios de comunicación da CAV o 76,9% dos directivos son homes, nos postos medios o 67,4% son homes e nas redaccións o 62,7%.A profesora do Departamento de Xornalismo II da UPV/EHU Diana Rivero recolleu estes datos na súa tese doutoral sobre a situación profesional das mulleres xornalistas.

Recentemente presentou a súa tese nas xornadas Mulleres e Medios de Comunicación, e explicou que a televisión é a que conta cun número máis igualitario de homes e mulleres, aínda que tamén hai outras razóns detrás: “Cando a imaxe está presente, recórrese máis ás mulleres”. Esta é a conclusión á que chegou Rivero do tres grupos de discusión que levou a cabo na súa investigación. “Outra cousa é o que se pide a esas xornalistas de televisión, é dicir, cal é a imaxe que se dá delas, si aparecen como protagonistas ou como colaboradoras. O dato é que estamos fifty-fifty e, segundo confesáronme os propios profesionais, alí onde hai imaxe é porque as mulleres funcionan mellor”.

Os medios de comunicación por dentro

Os medios de comunicación analizados na tese son os que aparecen no EGM. Así, Rivero analizou 16 medios de comunicación: O Correo (Delegacións de Bizkaia e Araba), Deia, O Diario Vasco, Gara, Berria, O País (edición País Vasco), O Mundo (edición País Vasco), Punto Radio (delegación), Cadea SER País Vasco, COPE (delegación), Onda Cero (delegación), Radio Gorbea (delegación), Teledelegación, A3. Segundo os datos recolleitos, o 62,7% dos xornalistas que traballan na redacción son homes e o 37,3%, mulleres, homes e mulleres. A marxe ábrese máis si a dirección mírao: 76,9% homes e 23,1% mulleres.

Para completar a foto, quixemos saber si a situación repítese noutros medios que traballan en eúscaro. Solicitamos os datos de ARGIA, Euskalerria Irratia, 11 Telebista, o grupo Goiena e o semanario Anboto. Os homes tamén son máis responsables: nos equipos directivos o 58,3% son homes. Nas redaccións a situación é diferente. Neste caso, hai unha diferenza importante respecto dos datos recolleitos na tese do profesor Rivero: dáse unha feminización das redaccións neses medios que falan euskera: O 62,4% das mulleres son mulleres. En canto ás redaccións de Goiena (64%), 11 Telebista (55,5%), Euskalerria Irratia (57,1%) e Anboto (83,3%), as mulleres seguen sendo as primeiras en aparecer. Con todo, deste cinco medios, só unha muller é directora: No semanario Anboto de Durangaldea. Como se ve, por tanto, a foto repítese, tanto nos medios grandes como nos pequenos:Nos espazos de decisión dO País, O Mundo, A Vangarda, O Xornal de Catalunya e A Razón só o 14% son mulleres e ningún directivo, mesmo nos que se publican no noso xornal.

Presenza das mulleres nos medios públicos

No caso dos medios de comunicación públicos, a lei di que teñen que traballar pola paridade. En concreto, en palabras do artigo 26 da Lei 4/2005, para a Igualdade de Mulleres e Homes, “os medios de comunicación social deben garantir a participación activa das mulleres e unha presenza equilibrada e unha imaxe plural de ambos os sexos, independentemente dos canons de beleza e dos estereotipos sexistas sobre o papel de cada sexo nos ámbitos da vida”. Pero, como tantas outras veces, neste caso tampouco se cumpre a lei. Os datos indican que a presenza das mulleres non é en absoluto proporcional. Segundo o informe elaborado polo centro de investigacións sociolóxicas Aztiker (2010), o 75% dos protagonistas que apareceron nos informativos de EiTB eran homes; o deporte (91%), a política (73%) e as noticias económicas (69%) foron os protagonistas; as mulleres foron as protagonistas en noticias próximas (35%), cultura (29,7%) e asuntos sociais (25,5%). Con todo, a Lei de Igualdade refírese aos contidos e non aos profesionais que traballan nos medios de comunicación públicos. Por pór un exemplo sobre o esquema de persoal, o Consello de Administración de Euskal Irrati Telebista só 5 das súas 19 membros son mulleres.

Rivero recoñeceu que no xornalismo ocorre o mesmo que no resto de áreas de traballo: nos postos de mando predominan os homes, e o peor é que as posibilidades de ascenso son moito menores. Por que? “Porque á hora de realizar os nomeamentos dos cargos ou achegados, no caso do xornalismo, predomina o costume de acudir aos máis próximos. E quen son os máis próximos? Os derivados das relacións que se constrúen fóra do ámbito laboral. E nesas zonas non hai mulleres”, di Rivero, sabendo que tampouco é exclusiva dos xornalistas. É dicir, “as mulleres non están nestes espazos, porque unha vez terminado o traballo, chega o marco da conciliación, o que segue sendo, nunha porcentaxe importante, o papel das mulleres”.

Os alumnos non teñen esa percepción

O profesor da universidade realizou unha investigación coa esperanza de que a situación puidese cambiar coas xeracións máis novas. “Pero, desgraciadamente, os modelos repítense. Nas redaccións dixitais reflíctense os mesmos moldes que nas antigas redaccións: os que mandan son os homes. E o que se pide non son privilexios, senón discriminacións”. Así llo dixo aos estudantes da facultade de xornalismo da UPV/EHU durante as xornadas. “Cando se abriron as portas do coñecemento, as mulleres entramos na universidade moito máis nas facultades de xornalismo, pero o salto ao mundo laboral non se produce na mesma proporción, senón que o infortunado teito de cristal segue aí. A pesar de chegar á redacción, os que chegan a ser os responsables do departamento ou ás direccións son minoritarios”. Rivero engadiu que cando se fala diso cos alumnos, “pregúntanme de que estou a falar. Non o ven así, porque nos medios, na praza pública, non hai ese debate. No ámbito académico o alumno recibe un premio en función do esforzo e nesta ecuación non existe o xénero de cada un como variable”.

Pero o certo é que, aínda que na UPV/EHU entre 1999-2009 o 67% dos licenciados en xornalismo son mulleres, estas porcentaxes invístense no mundo laboral: “O 67% das redaccións son homes e nos equipos directivos pódese dicir que a presenza das mulleres é anecdótica”. Segundo o profesor, “as mulleres castígannos e róubannos oportunidades, a pesar de que temos formación para ocupar ese posto de traballo. Chámame a atención que hoxe en día siga sendo condenado por nacer muller”. O argumento baséase en datos: O 73% dos estudantes coas 15 mellores cualificacións da Facultade de Xornalismo da UPV/EHU son mulleres (dos 150 estudantes estudados entre 1999-2009).

A pesar de todo, Rivero quere lanzar unha mensaxe positiva: “Non creo que sexa utópico pensar no cambio; é máis, se houbese cotas equilibradas non se necesitaría discriminación positiva, e iso ten que ver directamente coa consideración dos méritos de cada profesional, é dicir, coa preferencia do capital humano”.