Aperturas
Capsicum annuum, tomates como guindillas, Solanum lycopersicum, para levar a cabo a súa curta vida no froito primeiro hai que dar flores. Para chegar a este beneficio igali necesita unha folla que o estenda ao sol e xere a cantidade de comida que necesita coa enerxía da luz.(Antes de seguir, por certo, isto é o que nos diferencia aos animais e ás plantas: as plantas toman enerxía da terra e do aire –transformándose a través da luz–, e son capaces de alimentarse e de vivir, mentres que os animais, si imos vivir, temos que acabar con outro ser vivente que practicamente temos que comer).
Agarrando a folla e a flor, cal é a primeira, a folla ou a flor? Cada planta ten o seu propio comportamento. Algúns mostran primeiro a flor, espectacularmente, atraendo ás abellas que teñen fame de primavera. Outros abren a flor e a folla de forma paralela. Primeiro hai alguén que vístese de follas. Estes últimos adoitan necesitar vento para a polinización.
Velaquí o mes de abril, o latín aprilis, aperire, aberto de escóitaa, época en que comezan a abrirse as árbores e as flores. Para os que teñen que organizar hortas e campos de cultivo é Jorraila, traballar en eúscaro, é dicir, traballar a terra. Tamén se lle chama sopapo, porque se di que se facían vacas de gando e plantas para canalizar os desexos e as ofertas da nova tempada. É por aí por onde se chama tamén o animal?
E Maio? Din que provén do nome da deusa grega Maia, que se relaciona coa fertilidade. O poeta Ovidio confésalle outra etimología: di que xuño morreu dos mozos (iuniores), dos vellos (maiores) que hai antes do mes. Onde están os nosos vasos, hojalata e hojaldre? Nós en maio, estamos no sitio! Cando se trate do mes en que se produciron as floraciones, os peites e os hostajes.
Ante a imposibilidade de abrir as follas e os ollos das flores, ante o medo a mostrar os fillos das puntillas, pasaron a primavera máis recente con pánico. E si sempre é tarde, este ano si é tarde. Forma atrasada, retardada, retraída, ennegrecida e acesa prolongada. Sobre todo para flores...
E de face aos manzanales, o noso avó di todos os anos “a flor de abril é ouro, mellor que nada a de maio”.
Na nosa latitude a suor da maior parte das plantas móvese na primavera, e nesta época gozaremos das grandes floraciones. As flores son o símbolo da beleza: para ver, para cheirar... E para probar? Comiches algunha flor? Seguro que si.
Quen non comeu alcachofas (Cynara... [+]
Lilipak edo nartzisoak loretan dira. Nabarmen adierazten dute mendean hartutako bere lurren berri. Neguan loratzen dira, kolore zuri-hori ikusgarritan, eta usaina bafadaka hedatzen dute. Multzoka bizi dira; lurpean erraboila emankorra dute, eta bat zen tokian, urtetik urtera... [+]
Udari begira jarri gaituen eguraldi honek landareak ederki mugitu ditu. Gu ere bai. Zaldibarren, Eitzaga auzoko zabortegiko madarikazioaren ardurak eskatzera, eta langileei, haien senideei eta auzotarrei babesa emateko manifestazioan Eibarko Amañatik abiatu ginen. Hasi... [+]
Recordo de neno como o chamabamos o “chito”. A flor lembrábanos a cabeza da galiña. José María Lakoizketa recibiu o nome de “kurkubia” en Bertizarana en 1888, xa que o seu froito se asemella a un kurkubi ou botello. Di que en Cinco Vilas chámanlle “cascabel”... [+]
O perigo de extinción das plantas pode ter moitas razóns. Antigamente dividíanse en tres grupos: enfermidades, pragas e herbas ou plantas “malas”. Hoxe en día téndese a chamar peste a todos os desastres das plantas. Antes chamábase praga a un accidente causado pola... [+]
Na pila de estiércol e desperdicios adoita haber un hóspede no verán, aínda que non sempre: estramonio ou estramonio, Datura stramonum. Algúns tamén recibiron os nomes de “carboeiro” ou “higuzoro” para esta planta. É unha planta rechamante, ergueita, cun follaje... [+]
O ano de Dalia, a pinnata Dahlia, foi elixido este ano polos organizadores da festa. Ben dito, é o ano de Dahlia. Os dicionarios e enciclopedias en eúscaro chaman “dalia” a esta planta; eu creo que deberiamos chamala “dahlia”.
Os invasores españois que coñeceron a... [+]
Púxenme un pouco máis tranquila o día en que a noite se fixo máis longa que o día claro e alégrome de que esteamos seis meses así. Non podo negar que o verán foi fermoso, pero cheira mellor ao outono. Ás plantas failles “xices” coa chegada do outono. As horas... [+]
Sábese que as plantas cheiran, cada vez máis. Hai tempo que sabiamos que o martingal das plantas era para protexerse dos animais herbívoros: a planta que foi mordida solta o cheiro para avisar ás plantas veciñas, que amasarán as follas e non serán de gusto para o... [+]
Ultimamente preguntaba a Joxe Anton Arze, un dos paisajistas vascos máis belos, sobre os nomes das plantas que tiñan flores brancas. Xa está baixo a súa luz esmorecente.
Lilipa dos poetas (Narcissus poeticus), Perico de estrela (Stelaria holostea), Espino branco... [+]
O seu parente é o O-Belar (Papaver somniferum), pero en comparación con el, é a Michoneta (Papaver Rhoeas). A mapoula é moi coñecida; tamén se lle coñece como “urdemutur” e “urdamutur”. Ao chegar a primavera, a terra ruborízase cada ano. Tamén revive o rubor da... [+]