É sabido que a comunicación está de sorte: a boa comunicación, a causa de todo éxito; a falta de comunicación, a causa de todo fracaso. Cantas veces non escoitamos aos gobernos de todo tipo que tomaron as medidas oportunas, pero que fallaron na comunicación, e por iso os cidadáns non as entenderon. Son medidas axeitadas, din, é que quizais non soubemos transmitir. Os cidadáns son considerados, non poucas veces, como parvos. Esa é a sensación que experimentei hai pouco, de paso, cando recibín en casa a revista Gipuzkoa Berria, distribuída pola Deputación de Gipuzkoa.

Como negar a importancia da comunicación –o fume ou o carbón é outra cousa– nunha sociedade tan importante? Aí vexo que moitos amigos que estudaron enxeñaría convertéronse en comerciantes, e que aprenderon xornalismo, para difundir propaganda –ás agachadas ou á vista–. Para sobrevivir neste bosque da competencia, é imprescindible adestrarse en comunicación.

O problema (un dos problemas), con todo, máis aló desa importancia innegable, é a tendencia a reducir todo o problema á comunicación, como xa se dixo, a mirar desde o prisma da comunicación. Esta redución utiliza, ademais, bases teóricas bastante pattales. E é verdadeiramente decepcionante ver dunha maneira tan banal os temas que ao longo da historia traballáronse durante moito tempo e con moita complexidade (porque para ser bo comunicador hai que ser valente, de pel e fronte dura).

Os gurús da comunicación din, por exemplo, que entre a linguaxe oral e o escrito existe un continuum, é dicir, que o escrito é unha especie de reflexo do falado. Esta idea foi, sen dúbida, a principal na historia do pensamento, pero tamén moi criticada e desmentida a partir de mediados do século XX (polo menos). Non vou dar ningunha referencia, porque vivimos nun pobo onde a escritura no estándar considérase unha pouse intelectual, pero non quero nin imaxinar o que sucedería se alguén se atrevese a escribir o nome dun filósofo nunha columna; nin máis nin menos, si é un ofertante r.

Pero a pesar de todas estas cuestións, creo que calquera persoa que se deu á creación escrita, máis aló dos xogos de palabras e pareados, é dicir, deuse conta de que hai un salto entre o falado e o escrito. Que non é escrita, é dicir, simplemente unha especie de refinamiento do peiteado oral e, en definitiva, subordinado. A creatividade escrita é tan incomunicación como comunicación. Como dixo Clov: Signifier? Nous Signifier? (rire bref). Calquera que reflexione sobre o escrito deuse conta de que aí hai un buxán insuperable, un abismo que non se pode tapar e que o escritor ten que avanzar un pouco máis aló do abismo. Esa distancia entre o que escribe e o que recibe é un problema desde o punto de vista da comunicación, pero desde o punto de vista da creatividade un gran aliado. Cantas revolucións pode dar un texto ano tras ano, século tras século. Pero na linguaxe oral, a comprensión ten que ser inmediata para que todo o que se queira dicir transmítase correctamente.

A miúdo dixéronme que a miña forma de escribir non ten nada que ver coa miña maneira de ser. Non sei consideralo como unha flor (ou unha bobada) co primeiro ou o segundo, pero me alegro de que se aprecie unha diferenza entre ambos. Ante o computador, co tempo que queira, cando vaia comprar pan ou se fose como nas conversacións do ascensor, iso si que sería patético.