En canto á situación do eúscaro no municipio, o director Aitor Garate explícanos: “Nos arredores, todos coñecen o eúscaro. Nos mozos de Amurrio, case todos son capaces de entender e falar. Outra cousa é si fano ou non. Diso sábeo Onintza, a nosa presidenta, que pertence á primeira promoción da ikastola –o seu pai, Jesús Gerra, foi o primeiro presidente da ikastola–, sabe ben euskera, pero en Amurrio non é costume utilizar o eúscaro”. Xustamente, tirando dese fío vén a lema da festa: En Mihian kili-kili, en eúscaro. “É o momento do uso. Sabemos eúscaro, pero non o utilizamos. Con esta lema queremos reivindicar a satisfacción que xera o uso do eúscaro dentro de nós. Non é só o compromiso co pobo, senón a alegría e a emoción o que sente o vasco cando fala en eúscaro co euskaldun. O debuxo vén axudar a esta mensaxe: as estrelas representan as faíscas que provocan a entrada de doces pictóricos na boca. A idea creámola na propia ikastola”, di o director.

Inutilización do uso

É o martes, ás 4:30 da tarde, hora de saída dos alumnos, cando entramos na Ikastola Aresketa. Non ouvimos nin unha soa palabra en eúscaro, na liña da investigación Arrue. Como di a investigación: “O castelán ten máis campo no patio que na aula. Exemplo: En cuarto de Primaria, seis de cada dez alumnos falan principalmente en eúscaro na aula, mentres que no patio seis de cada dez fano maioritariamente en castelán. En segundo da ESO a porcentaxe é aínda maior: tres de cada catro utilizan sempre ou case sempre o castelán”. Aresketa Ikastola é o centro escolar da CAV. A explicación de Aitor Garate é: “Os nosos alumnos falan en castelán en familia. En canto saen da porta da ikastola reciben o saúdo dos seus pais en castelán, e por tanto, cambiaron o seu idioma”.

Son máis da metade os pais que non saben eúscaro na Ikastola Aresketa. A modo de exemplo, tomamos unha habitación. Aula de 6º de Primaria. Son 17 os alumnos, fomos a buscar aos que falan en eúscaro en casa da man de Aitor Garate: “Xabin, Harritxu, Pello, Erlantz, Aitor… cinco ou seis paseos falarán en eúscaro en casa”. A foto foi composta pola ex presidenta e exalumna da ikastola, Onintze Gerra. Aos 14 anos “deixou” –non o deixou– fai 25 anos, a ikastola: “Os meus maiores e máis novos saben eúscaro, pero non o usan. Estudaron na ikastola ou en AEK, pero non tiveron costume de falar”. Iso sábese do ceo e, aínda que hai moitas razóns entre elas, a idade é unha das cousas, segundo Aitor Garate: “O desexo do adolescente de non cumprir co prometido, a tendencia a non respectar a norma, o atractivo do prohibido”. O uso do eúscaro.

No pobo, o que foi profesor de AEK é o que foi alcalde. Euskaldun e euskaltzale por fin. "Leva dous anos no cargo, é aínda novo. É a primeira vez que temos un alcalde euskaldun en Amurrio”, di o director. Segundo a Guerra de Onacimiento: “É bastante paradoxal. Amurrio é abertzale, Araia é abertzale, aprendemos eúscaro, pero á hora de utilizalo non avanzamos”.

Compromiso de antigos alumnos

O uso do eúscaro está dentro dos obxectivos das actividades extraescolares. Pero aí tamén hai traballo. “Tentamos que o eúscaro teña o seu lugar. A maioría dos responsables das actividades extraescolares son antigos alumnos, o que leva, inevitablemente, un compromiso co eúscaro. Pero tamén aí, os mozos e chicas ven fóra da clase, fóra da actividade formal, e por tanto, falan en castelán”, explica o director.

Antes dos ex alumnos, foron as persoas que mostraron o seu apoio e apoio á ikastola. Este ano temos como exemplo aos dous homenaxeados, Erramun Martikorena e Karlos –pero Karlitos–, Larrinaga, morto este ano. Segundo Onintze Gerra: “Tiña tres fillas, estudaron na ikastola e Karlos foi profesor de música nunha época. Viña vernos por amor de Deus. Cando tiña tempo libre viña á ikastola coa guitarra e ensinábanos as cancións de sempre. Tamén foi director de coro no pobo, gustáballe moito a música”. O que na vida non puideron agradecer, será homenaxeado despois da súa morte.

Outro caso é o de Erramun Martikorena. Aínda que non é directamente relacionado con Amurrio, en Álava teñen unha gran admiración, segundo o coordinador da festa, Anjel Olalde: “Si, nunha época, en Álava a xente que se reunía en torno ao eúscaro tiña unha referencia en Erramun. O cantante viña de Ipar Euskal Herria, de fóra de Álava, pero había xente que estivo ao mirar”.

En Mihian kili-kili… lema, logo, canción e homenaxe, chega Araba Euskaraz, o lehendakari da Guerra Onintze une o presente e o pasado da ikastola: 34 anos! Empezamos nun piso abandonado pola asociación Mendiko Lagunak. Despois, o concello deixounos uns prefabricados e entramos. De aí a outros prefabricados, onde hai nove anos tivemos que derrubar o teito e traernos a esta ikastola toda a Educación Infantil, e de alí onde agora está o instituto, pero naquela época había uns talleres antigos! Movéronnos dun lado a outro. E na época na que eu ía deixar a ikastola, fixeron esta Ikastola Aresketa. Non coñecín isto, o noso era ‘a ikastola de Amurrio’”. A Guerra de Onintze vive agora o que non viviu entón, víveno máis de 500 estudantes, antigos alumnos, profesores, exprofesores e pais, e, nalgunha medida, o pobo de Amurrio. Temos as últimas palabras do presidente Onintze Gerra: “Cambiou moito a ikastola, os edificios e outras cousas, pero non cambiou a esencia. Si, agora empezan os nenos de dous anos, ensínase inglés, pero a esencia é a mesma, é a ikastola”. Ikastola mami, euskara mami.