Comezaremos en Villabona. Para chegar a este recuncho de Tolosaldea, a vinte quilómetros de Donostia-San Sebastián, dispomos da N-1 ou dos servizos de tren e autobús. O punto de partida será a parroquia de Villabona, onde non hai perda para atopar o campanario de cor amarela. Na parte superior, o reloxo atrasouse cinco minutos como de costume e a salvación dos que sempre se arrastran. Sen ir máis lonxe, veremos a casa Subijana fronte a fronte. Mostra do desenvolvemento industrial que viviu Villabona no século XIX. De feito, o edificio foi durante case cen anos as oficinas e a vivenda dos maiores da fábrica téxtil Subijana e Cía. Alí foi onde se coseron as ikurriñas por primeira vez en Hego Euskal Herria. Recentemente, o Concello renovouse para non deixar de perder a casa e converteuse nun espazo para o desenvolvemento da cultura vasca e, sobre todo, do bertsolarismo.

Cara á esquerda, baixando pola rúa, dirixímonos cara aos barrios de Larrea e Arroa. Nos anos 70 creouse porque se iniciaron as obras da estrada e fóronse enchendo de habitantes os arredores auzunea.Ordura, ata que o lugar era o reino dun pelirrojo que facía de mestre co pincel diante do lenzo. Nesa calma dominaba a casa señorial Etxeondo, que durante máis de 30 anos foi o fogar e fonte de inspiración de Bixente Ameztoi.

Seguindo os ronseis de Ameztoi

Aínda que a contorna cambiou, Etxeondo espía aos visitantes cunha beleza ancestral. O edificio mantén o ton de palacio, mentres o cedro do Líbano segue dando a benvida á entrada da casa. Ameztoi, que saía de Etxeondo en dirección a Amasa, volvíase todos os días. Seguindo as súas pisadas, viramos á esquerda e seguimos o camiño que nos leva a Aranerreka.

Seguindo a cor da clorofila, penetrámonos en paraxes cheas de avellanos, coma se fósemos entrar nun cadro de Ameztoi. No camiño tamén atoparemos os caseríos máis elegantes. Musturi Azpi por exemplo. Din que o fixeron coas pedras que sobraron na igrexa de San Martín. Destacan os arcos, as xanelas elegantes e o soportal. No seguinte cruzamento, subiremos polo camiño que salgue á esquerda e aproveitaremos para beber auga na fonte xunto ao fregadero do caserío Mikeligartza.

Pola estrada de Amasa chegaremos á área recreativa de Komizar. É un recuncho a ter en conta cando hai bo tempo, xa que amplos prados e mesas colocadas á sombra das árbores convérteno nun recuncho idóneo para pasar un bo día. Despois, continuamos por un piñeiral, no cruzamento viramos á esquerda e chegamos a Mandabieta. O camiño percorrido até agora está sinalizado co nome PR-GI 120 debuxado a través destas liñas brancas. Nesta zona atoparemos o PR-GI 118. Parecen raias sinxelas construídas sobre árbores ou rocas, pero requiren moito traballo. Grazas ao compromiso do grupo local Aizkardi Mendi, conseguiron manter os nomeamentos aos percorridos que se realizarán na localidade.

De aí baixaremos a Lastur e un pouco máis adiante, tras pasar por encima da autoestrada, teremos ante os nosos ollos caseríos: Borda behekoa, Arrieta e Kalatas. En pouco tempo chegaremos ao momento de partida. Seguindo a pista asfaltada tomaremos o camiño cara á praza de Villabona e cun pouco de sorte escoitaremos os ecos dos pelotazos, anunciando un bonito espectáculo.

Ecos do rebote

O de Villabona é unha das poucas prazas que se xogan en rebote en Hego Euskal Herria. Un dos xogos de pelota máis veteranos dos que habitualmente xogamos os vascos. En Villabona, a fama que tivo este xogo é a de chamar Errebote Praza á praza do pobo. Canteira de xogadores famosos, sempre foi unha tradición moi arraigada no pobo. Na actualidade, a asociación Behar Zana traballa para manter a tradición, traballando con adultos e mozos. Os partidos xóganse os sábados pola tarde, a partir do catro da tarde, pero non se pode dicir unha data exacta porque comeza a tempada e aos poucos vanse concretando os partidos. O traballo que realiza a asociación é grande, e o obxectivo é claro: non queren que o nome da praza de Villabona convértase en insignificante.

Unha corda única, ás veces enredada, relaxada noutras... aparentemente invisible, pero que conseguiu manterse durante séculos. Ambos son necesarios, xa que non hai cordas sen dous extremos.