É asombroso. Así pensa o visitante ao visitar as minas de Arditurri, no corazón do macizo de Aiako Harria. Os vestixios máis antigos da mina son da época romana. Os romanos acendían un lume xunto á parede para abrir as minas, que son redondas, de pequeno tamaño, e facilmente separables das cedidas por posteriores explotacións. Con todo, os indicios da zona pon de manifesto que a explotación das minas iniciouse con anterioridade. O visitante ten a oportunidade de viaxar no tempo e ver o lugar de traballo dos habitantes daquela época; percorrer eses camiños a través da imaxinación.

O enxeñeiro Juan Guillermo Thalacker descubriu unha mina dun quince quilómetros en 1803. Hoxe en día quedan tres quilómetros e medio. Thalacker, tras visitar Arditurri, dixo que “aínda que 400 homes levasen 200 anos traballando” non sería suficiente para perforar todos estes pozos mineiros. Fai referencia á grandeza da mina. De feito, a de Arditurri é unha das poucas minas que se explotaron de forma case ininterrompida na Península Ibérica durante máis de 2.000 anos. E iso é o que máis destacan os visitantes, “a xente non espera atopar algo así preto de casa. Moitos cidadáns non o coñecen e quedan sorprendidos pola grandeza da mina”, sinalou Miren Oliva, guía das visitas. A mina ten oito pisos, ten 100 metros de profundidade e na actualidade atópanse mergullados cinco pisos e tres en terra. “Nós só visitamos ao segundo e ao terceiro, e a xente queda asombrada ao dar conta do que hai debaixo. É incrible que aquí alguén se imaxine traballando, parécelles moi duro”, di o guía. A partir do século XIX, cando comezaron a utilizar a dinamita, traballaron sobre as galerías de época romana, o que supuxo a desaparición de moitos quilómetros.

Os sentidos e as emocións a flor de pel

A intelixencia, os sentidos e as emocións interveñen nesta viaxe de regreso no tempo, onde a luz e o son crean un ambiente especial no interior da mina. Antes de emprender a viaxe e entrar na gran mina, o visitante escoita nunha sala a voz dun narrador: O enxeñeiro alemán Juan Guillermo Thalacker dá a coñecer a historia e a xeoloxía da mina. Esta voz crea un ambiente especial coa axuda dos efectos especiais de iluminación e son.

Tras esta presentación, o visitante ve a maqueta da mina e a continuación comeza a visita guiada pola galería. Hai dúas opcións, realizar unha visita básica e ver a mina a fondo. O primeiro pódeo facer calquera, o segundo non. Só poden acceder os maiores de 5 anos, e non todos, xa que o espazo non está acondicionado para andar con cadeira de rodas. Visita básica si, porque o camiño é máis ancho e horizontal.

Na visita base realízase un percorrido de 200 metros desde o segundo piso da mina. A iluminación permite ver as peculiaridades da mina á vez que a condutor conta varias historias da época. Entre outras cousas, a Idade Media foi unha época de gran actividade en torno ao ferro, e creáronse moitas ferrerías nas canles e ríos da comarca. Na época romana, en cambio, explotouse a máis galena de prata para a obtención de prata, xoias, embellecedores e moedas. Tamén explotaban chumbo e ferro.

Visita íntima á mina

A visita completa, ademais deste camiño, ofrece a posibilidade de ver o terceiro piso. 400 metros de aventura. Ao baixar todo é diferente, non hai luz e danse lanternas aos visitantes, a viaxe é máis íntimo. Nesta visita ven máis pistas, como o antigo ascensor e as galerías romanas.

“O terceiro piso da mina está por baixo do nivel freático da regata de Arditurri; debería estar mergullado”, cóntanos Oliva. Ese peso é a vea que antes estaba chea de minerais. Non está mergullado porque unha obra hidráulica da época romana segue funcionando, o que se denomina Cuniculus. “XIX. A partir do século XIX empezouse a utilizar a dinamita. Abríanse buracos máis grandes e deixaban de cando en vez columnas para non caer o teito”.

As novas tecnoloxías reproducen sons e ambientes de máis de 2.000 anos de duración, nos que se intercalan o estrondo das rocas ao caer e o silencio absoluto, reflectidos no son sobre as augas dos lagos, o que provocará sensacións especiais para o visitante.