“A Formación Profesional da CAPV ten unha tradición importante, desenvolveuse ao longo dos anos e converteuse nun referente a nivel internacional”. Son palabras de Iñaki Mujika, director do Centro de Innovación para a Formación Profesional Tknika, en Errenteria. Nestes tempos de crises, ademais, moitas das persoas que están en situación de desemprego xunto aos seus alumnos habituais, entre eles os que cursaron outros estudos, optaron pola FP. Este é o caso de Amaia González: Unha vez terminada a arquitectura, decidiu estudar FP no mundo da programación, coa esperanza de conseguir traballo. Borja Mena abandonou os estudos universitarios porque, nas súas palabras, ofrecían moi poucas prácticas e demasiadas teorías. Agora está en FP e dando os seus primeiros pasos no mundo laboral, xa que, dentro do proxecto Hezibi, durante un ano puido combinar os estudos coas prácticas nunha empresa. Aritz San Sebastián, pola súa banda, xa finalizou os seus estudos e comezou a traballar en solitario, creando unha empresa con base en Barcelona. Desde o principio tiña claro que quería crear unha empresa e os estudos abríronlle o camiño para iso, a través do proxecto Urrats bat. Leva tres anos na empresa e cada vez vaille mellor.

En total, ao redor de 36.600 alumnos están a cursar FP en Hego Euskal Herria. En Navarra, a rama conta co maior número de estudantes de toda a historia, debido ao alto nivel de desemprego e ás empresas pechas. En Lapurdi, Baixa Navarra e Zuberoa, pola contra, a universidade ten máis éxito, e nos estudos industriais, por exemplo, a FP en Iparralde, onde a maioría prefire facer algunha enxeñaría na universidade.

Iñaki Mujika explícanos os tres alicerces da FP: saber, saber facer e facer. A isto engaden o saber ser, o desenvolvemento persoal e a disposición ás necesidades. Facer cousas en grupo, por exemplo, é moi importante e é un alicerce dos estudos. “Aquí de forma individual podemos facer poucas cousas. E esa filosofía e esa forma de pensar transmítena os bos profesores”, sinalou Mujika.

Imparten ciclos de grao medio e superior en Formación Profesional. En principio, está pensado para a realización de ciclos formativos de grao medio unha vez finalizada a Educación Secundaria Obrigatoria, así como para a formación de grao superior unha vez cursado o Bacharelato. En ambos os ciclos os alumnos realizan prácticas obrigatorias, e trátase de estudos orientados ao traballo. Aínda que estas son as vías máis comúns, as cousas cambiaron un pouco debido á situación actual. Na Escola de Formación Profesional de Usurbil, por exemplo, o 10% do alumnado procede das universidades. “Unha persoa veu matricularse en setembro; cando lle preguntaron que lle gustaba, dixo que xa se licenciou en Psicoloxía nas cousas que lle gustaban, pero que agora necesitaba algo con traballo”, lembra Mujika.

Moitos pais e nais adoitan preguntarlle que convén facer aos seus fillos e fillas ao finalizar o Bacharelato. “Eu sempre lles digo que en FP hai 26 familias profesionais e hai unha oferta moi ampla. Un estudante que terminou o Bacharelato aos 18 anos é un bo estudante, a FP é dous anos e neses dous anos hai a posibilidade de estar tres meses nunha empresa, facendo cousas prácticas, relacionadas coa profesión”. A FP terminaría en dous anos e poderíase seguir estudando na universidade. O equipo de Mujika está a traballar na convalidación de materias de FP na universidade. Se a superase cada ano, aos 24 anos acabaría a FP e a universidade, e Mujika cre que é a idade axeitada para ocupar o seu posto como persoa: “O alumno xa ten un percorrido moi interesante e práctico. Eu recoméndoo”. Para o director, ese percorrido debería ser o máis habitual, xa que en Alemaña o 70% dos estudantes faio, no Estado francés o 65% e na CAV o 50%.

Si Amaia González tivese a capacidade de retroceder no tempo, non está segura de que aos 18 anos empece a estudar Arquitectura. E non sabe que lle diría ao mozo que termina o bacharelato: “A miúdo non sabemos que facer cando temos 18 anos. Acordeime de que me pasaron unha páxina e tiña que enchela. Eu sabía o que quería facer, pero a carreira dura polo menos seis anos e son seis anos, tes que estar moi seguro da decisión. A estes alumnos diríalles que non é o mesmo estar seis anos que dous. Si ao terminar a Formación Profesional ves que che gusta, segue. Sempre terás a oportunidade de ir á universidade”.

Predominio das prácticas

O alumnado está totalmente orientado ao mundo laboral desde o principio. Así, todos os alumnos teñen a necesidade de facer prácticas e a todos parécelles importante. “En arquitectura non faciamos prácticas, en época de vacacións tiñamos a oportunidade de ir aos estudos, pero agora tampouco hai esa posibilidade”, sinalou González. Pensa que ata que empeza a traballar os universitarios non saben que é o que aprenderon, porque o que se ofrece na universidade limítase á teoría. “Estás só cando acabas, non coñeces nada do mundo laboral e tes que empezar a enviar os teus currículos”. A FP quixo facer fronte a este reto e por iso, os alumnos teñen que facer un período de prácticas para poder obter a titulación.

Ademais, conscientes da importancia das prácticas, este curso puxeron en marcha un novo proxecto: Hezibi. Trátase de traballar durante un ano nunha empresa na que os estudantes compaxinan estudos e traballo. As persoas que forman parte do proxecto teñen unha xornada de traballo dunhas catro horas para levar á práctica o apreso en clase. Borja Mena, por exemplo, está en segundo plano e desde outubro do ano pasado até outubro próximo traballa catro horas ao día nunha empresa. “Para min iso é moi importante. A principal razón pola que abandonei a universidade foi que non vía o aspecto práctico. É incrible que en lugar de facer as prácticas de tres meses que todos fan, traballemos un ano. Estás máis tempo e de verdade aprendes o que é traballar nunha empresa, ganas un pouco de diñeiro e contrátanche”. Os alumnos tamén teñen Seguridade Social. “Levo uns cinco meses –continuou Mena–, paréceme que en tres meses non aprendes tanto, e en tres meses tampouco fas tanta relación cos traballadores. Paréceme moi útil”. Os alumnos din que ven a importancia real das cousas ou dos traballos na empresa. “Na aula aprendes teoría, pero na empresa vas ao mundo real”, di González. “Es traballador, tes contrato e tes unhas responsabilidades”, engadiu Mujika. Subliñaron que serve para axudar economicamente á familia e para que os alumnos se coñezan na empresa ao longo deste ano. O tempo máximo de permanencia dos alumnos na empresa é de tres anos e as empresas prepáranse ao seu gusto.

Outra iniciativa interesante é o proxecto Urrats bat. Púxose en marcha no ano 2000 e está enfocado a crear unha empresa ao finalizar os estudos, para axudar a dar os primeiros pasos. O alumnado recibe orientación e apoio técnico. Nun primeiro momento, a escola cede aos mozos unhas oficinas co material necesario (ordenador, teléfono…). Tras un ano de protección, os alumnos saen á rúa. Até a data, os alumnos de Formación Profesional crearon 360 empresas na CAV.

Tamén teñen a oportunidade de viaxar ás estranxeiro grazas ao programa Erasmus. O programa conta con preto de 1.000 alumnos ao ano. “Eu estiven en Finlandia. Tiñamos que propor unha idea para crear unha empresa, e os gañadores fomos alí con outros alumnos e alumnas”, dixo González.

Doutra banda, o director de Tknika asegurou que no equipamento tamén hai centros punteiros na CAV: “As máquinas que utilizan os alumnos non as verán en moitas empresas”.

Obtendo prestixio

“Temos en mente que hai FP e universidade, pero ambos son formación profesional. Hai varios niveis, pero todos son necesarios. Supoño que o médico terá que arranxar o coche, non? E o técnico de automoción tamén necesitará un médico, non?”, dinos Mujika. Os interlocutores opinan que o que até agora non acudía á universidade era socialmente minusvalorado e que se consideraba de segundo grao. Nos propios institutos observouse que se está levando a máis estudantes á universidade. “No instituto no que estudei imparten clases de Formación Profesional, e non sei o que dan”, declarou Mena. O mújico e o seu equipo tentaron cambiar iso, pero subliñou que costa moitísimo. Din que iso é o que pasa coas mozas, que ir aos sectores industriais costa moito.

González cre que, en xeral, na universidade cada un ten que facer máis esforzo e na FP a clave é seguir a escola: “Aquí estou moi vixiada, pensei ao principio, pero están tan preto de ti que ao final che aceptan moitas cousas”. Subliñan que o seguimento é máis fácil e que iso é un luxo, porque as habitacións tamén son máis pequenas.

Perfís diversos

Nestes centros hai alumnos de todas as idades. Nunha clase podes atopar a un alumno de 18 anos e a outro de 35. “Antes todos tiñan entre 18 e 20 anos. Agora hai máis franxa de idade entre os alumnos, e é unha boa cousa. Porque os de 18 anos ven a situación doutros e tómanlles máis en serio. A forma de impartir as clases tampouco é a mesma. Tes que estar a motivar aos 18 anos e non aos máis maiores, teñen outra actitude”, explica a directora.

Nos últimos anos están a suceder cousas especiais, como que pais e fillos aprendan no mesmo lugar. San Sebastián viuno no colexio Don Bosco de Errenteria. A Formación Profesional Inicial é o que fan cos novos estudantes, pero tamén realizan unha formación continua. Pola mañá normalmente os alumnos son máis novos e pola tarde aparecen a actualizarse. Ás veces ocorre que pola tarde o pai está na mesma habitación e pola mañá o fillo ou a filla; e as dúbidas pregúntanse. “O pai moitas veces ten que preguntarllo ao seu fillo”, declarou Mujika.

Con todo, aínda non se constatou esa pluralidade nalgúns ámbitos. Segundo os datos do sindicato EILAS, aínda hai diferenzas entre mulleres e homes, xa que o 62% dos estudantes de grao medio son nenos e o 58% dos de nivel superior. Esta diferenza é maior nalgúns estudos: as mulleres son as que máis aprenden sobre o coidado e a imaxe dos demais, pero en moitos estudos que até agora se relacionaron cos homes a presenza das mulleres é moi reducida. No mantemento dos coches, por exemplo, só o 2% dos estudantes son mulleres.

A presenza do eúscaro tamén é pequena. En canto aos datos de 2010-2011, en Navarra o 98,52% dos alumnos estudaban no modelo G, integramente en castelán, mentres que no modelo D só o 1,48% estudaban en eúscaro. Os datos da CAPV tamén presentan diferenzas significativas: No modelo A, só en castelán, o 74,4% do alumnado estudaba; no modelo B, o 1,86% estudaba en ambas as linguas e no D, o 23,74% estudaba en eúscaro.

A pesar de todo, espérase un futuro prometedor para a Formación Profesional. En definitiva, segundo Mujika, “está claro que nas empresas o 70% son empregos de FP, o 20% son de Grao Superior e o 10% non cualificados”.