No primeiro trimestre de 1998 clausurouse Eusenor, empresa que entre outras cousas editou a enciclopedia xeral vasca do mesmo nome. Unha tarde, o consello de administración comunicounos a todos os integrantes do equipo que iamos recibir o último soldo, que era da empresa, que non tiña futuro. Aínda era xestor de produción. Vivín entón en primeira liña.

A finais da década de 1980, cando traballaba en Elhuyar, expomos ao Goberno Vasco a idea de facer unha Enciclopedia en eúscaro, e cando se aprobou o proxecto, veunos moita xente a chamar á porta. Todos ou todos nos proclamaban que tiñan máis dereito “histórico” que nós para facer enciclopedias, e que, en consecuencia, deberiamos pór o diñeiro que nos deu o Goberno Vasco nunha bolsa común para que os que sabían facer enciclopedia puidesen traballar. Vímonos obrigados a celebrar unha chea de reunións, todas longas, de gran tensión.

Expertos de diferentes temas e perfís uníronsenos nestas interminables reunións. Algúns transmitían ideoloxía. Outros traballaron nas planificacións estratéxicas que debería ter a enciclopedia. Vendéronse varias cousas. Outros escoitabamos.

De súpeto, decidiuse partir como empresa en base a unha idea central. É dicir, nós eramos os donos do proxecto para levar a cabo a enciclopedia que necesitaba Euskal Herria, e por tanto, a nós e a ninguén máis, correspondíanos a axuda institucional. Desta forma, Eusenor comezou a súa actividade na década dos 90.

Denuncia da competencia desleal

Pero cando as portas das institucións empezaron a abrirse, o outro centro enciclopédico organizado ao redor da editorial Lur informou á administración de que estaba a impulsar a competencia desleal. Estalou a guerra da enciclopedia: a ideoloxía, os modelos lingüísticos, a forma de negocio, o sistema de venda, o tipo de persoas... todo se utilizou como arma. E hai que dicir que a Administración se retirou e a relación entre moitas persoas viuse prexudicada. Con todo, ambos os proxectos puxéronse en marcha e comezaron a elaborar diversos produtos de enciclopedia.

En 1995 comecei a xestión das obras de produción en Eusenor. Os dous primeiros anos foron bastante ricos, sempre desde o meu punto de vista persoal: movemos os procedementos de traballo, puxémonos en contacto con moitos colaboradores externos, abrimos vías de comercialización interesantes con Euskaldunon Egunkaria e Egin, coñecemos a persoas comúns diferentes.

Tamén naquela época estendeuse a ferramenta que aceleraría o acabado de Eusenor, é dicir, Internet. Preparamos un servidor de Internet aparentemente de gran potencialidade, chamado Jalgi.

Pasaron 15 anos desde que Eusenor deunos a última paga, e non hai que dicir que os últimos seis meses foron malos. Cando se inician procesos de degradación nas empresas afloran as miserias das persoas, e non foi unha excepción.Neste
momento en que algúns, especialmente en Francia, comezaron as celebracións para lembrar o nacemento de Diderot, sentín a necesidade de expor pensamentos que forman parte do meu ser, aínda que o máis habitual é levar as cousas da guerra en silencio. Non vou tentar explicar os detalles, porque moitos datos e feitos poden ter diferentes interpretacións. Os meus pensamentos sobre as ideas que forman o tronco van, pois, a continuación.

Sobre a lexitimidade

“Somos os únicos lexitimados para levar a cabo a enciclopedia deste país, nós sabemos o que é Euskal Herria e ademais levamos anos tentando organizar este proxecto”.

Todos os traballos realizados polos impulsores de Eusenor plasmáronse ao redor desta idea. É certo que as empresas e asociacións que se atopaban ao redor de Eusenor tiñan un peso importante na cultura vasca. Pero tamén é certo que os intereses e as forzas de quen participabamos no mesmo eran moi diferentes. Nas reunións experimentaba sentimentos atopados. Ás veces vencíame a euforia. Outras veces, as ideas de legitimación absoluta levábanme ao baleiro, producíanme inquietude.

Como adoita suceder en Euskal Herria, a nós e aos que non eran o noso non vímolos ou os tomamos por inimigos. Cando os habitantes da terra empezaron a defender ante a administración o anaco de torta que supostamente lles correspondía, estalou a guerra. Os promotores de Eusenor levaban anos en contacto coa administración, pero foi suficiente o aviso da Terra para intimidar á administración.

As negociacións que estaban en curso comezaron a retroceder ata que se suspenderon por completo. Por tanto, toda a torta da Administración desapareceu, e nin Eusenor nin Lur tiveron a destreza necesaria para que a situación mellorase. En moitos sectores da industria as empresas coopetizan, é dicir, compiten, pero compárteno con distintos intereses. Non fomos capaces de facelo. Neste sentido, hai que dicir que os da Terra pedíronnos aos de Elhuyar que fixésemos o que tiñamos que facer ante os de Eusenor, pero a resposta dos representantes de Eusenor foi firme e contundente: “Non falaremos”.

Cando pasei de ser membro das reunións a xerente, as miñas dúbidas internas acentuáronse, sobre todo, cando moitas das persoas que se atopaban detrás das empresas que formabamos Eusenor mostrábansenos afastadas –e ás veces con receo– do noso proxecto. Noutras palabras, a euforia dos que participabamos nas reunións de Eusenor –de sete ou oito persoas– non se converteu en euforia colectiva. Cando chegou o momento de vender deime conta de que había unha distancia enorme entre o que pensabamos e a sociedade.Que
eu saiba, non houbo unha ponte entre as direccións de Eusenor e Lur, pero si o foi na produción das dúas enciclopedias. Houbo quen escribiu para uns e para outros, polo que Lur e Eusenor non sacaron enciclopedias tan diferentes. Internet acabou cos proxectos enciclopédicos e ao mesmo tempo proxectos como Wikipedia permiten que a información sexa máis libre.

Non, non fomos capaces de compartir os nosos proxectos, e machucamos as nosas decisións cunha serie de adxectivos que se utilizaron habitualmente en Euskal Herria. Non ouvín dicir a ninguén que obrásemos con altivez ou con prepotencia. Quixemos vender o produto á xente das nosas institucións, ás ikastolas, aos vascos, con emoción, e non fomos capaces de facelo cando empezamos de porta en porta –outra cousa foi cando o repartimos por seccións con Egunkaria ou Egin–. Disfrazámonos de vilán para defender os intereses puramente económicos, pero non ouvín tal recoñecemento a ninguén.

Eu tamén estiven entre todo iso. Tiven responsabilidades e as pagé. Tamén aos que demos a entender que podían facer o mesmo.