As Xuntas Xerais foron a súa escola política: “Estou moi contento de dedicarme á política de Gipuzkoa. Agradezo moito a formación persoal e política que me deron as Xuntas e estou orgulloso de ser a súa presidenta”, dinos Rafaela Romeu do PSE-EE.

É un gran impulsor do transporte público: “Con todo, non utilicei o transporte público porque entre os 20 e os 40 anos estiven con escoltas, pero son totalmente favorable. Son moi afeccionado, agora estou a aprender a andar”. Romeu é crítico co transporte público guipuscoano –e tamén co do País Vasco– que a cohesión é moi escasa: “Son de Debabarrena. É máis fácil ir de Mondragón a Bilbao que chegar a San Sebastián. Ademais, en Donostialdea é máis fácil –e máis barato– andar que en Debabarrena”.

Cal é o papel da muller na política?

As mulleres temos participación política por medio da Lei de Igualdade, incluída a Lei Vasca. Con todo, desde Batasuna até o PP, os proxectos de todos os partidos son machistas, porque a sociedade é así. Adoito dicirlle a Martín Garitano que “tamén para facer a revolución, quero os mesmos dereitos que teñen os homes”. Porque a política se fai fundamentalmente despois das reunións dos partidos, todos os días a partir das 7 da tarde. Homes en asociacións en bares cando xogan ao poteo.

É que en tempos de crises retrocedemos nese terreo?

As mulleres obtivemos a Lei de Igualdade, pero na práctica a igualdade non foi nunca. Retrocedemos na crise, foi unha involución. Perdemos logros. O o noso non é unha discriminación cara a calquera outro colectivo, o noso é xenético, desde a creación. A feminización da pobreza e a violencia intensificouse de novo. Así o corroboran os datos de Lanbide e Eustat. En Gipuzkoa son as mulleres as que sofren as peores condicións de traballo. E para rematar, o PP borrou os protocolos de reconciliación para resolver os conflitos laborais nas empresas.

Estamos nun momento de reconciliación. Falas tamén do colectivo Ahotsak. Por que? Como está vostede?

Teño relación con Ahotsak, somos persoas de diferentes ideoloxías e profesións. Son presidenta do relatorio de paz e normalización das Xuntas Xerais, pero a verdade é que prefiro non mesturar a iniciativa co colectivo Ahotsak. Estou orgulloso de ser o responsable do informe, pero debo ser prudente. Por suposto, iso non quita que actúe cos amigos de Ahotsak. Porque a convivencia e a paz conséguense actuando, dicindo que non debemos facelo.

A condición da muller pode facilitar o camiño nesta tarefa?

A voz da muller é fundamental nos procesos de paz, xa que a muller ten un carácter propio, foi dependente durante séculos da discriminación. A muller ten un carácter sostible, é traballadora e comprométese con facilidade. Por tanto, contribúe á paz e á convivencia.

Pili Zabala, irmá de Joxi Zabala, do caso Lasa-Zabala, escribiu no diario Berria un artigo titulado “Eskerrik asko, Rafaela Romeu”, despois de que vostede mesmo escribise “Miradas a todas as vítimas”.

Pili é a miña amiga. Coñézoo desde que escribín o artigo, falamos euskera, estou a aprender moito con el. Estou orgulloso de escribir a carta. Temos que expresar o que sentimos, o recoñecemento débese a todas as vítimas, pero é imprescindible coñecelas. Sen coñecelo non podes dicir “fixen unha reparación moral, política e social”. Por exemplo, o mundo da Unión non coñece o noso sufrimento, por iso aínda non o asumiu do todo.

Din que estamos nun novo tempo, pero o camiño da normalización está bloqueado. Segue encarcerados aos mozos do caso...

Estiven con eles e díxenlles “estes momentos non son fáciles”. A Xustiza fallou e hai que cumprila. Con todo, nesta época existen e deben usarse leis para aplicar outras políticas penais. Non pode camiñar nas moratorias, pero tampouco pode pretender achegar á esquerda abertzale ás vítimas de ETA. A maioría non o fixeron. Ouvín o que eles mesmos viviron, e gustaríame que eu coñecese o que vivín vinte anos: Escoitar que estiven baixo a ameaza de ETA. Aí está a solución. Estas cousas non se fan na Moncloa. Nese momento, o Goberno do pp ten que ser responsable ante os vascos e ante España, ten que facer a paz, pero nós os cidadáns temos que abrir o camiño.

Queda moito camiño por percorrer.

Por suposto. Temos que coñecer ás familias e o seu sufrimento. Eu acudirei á homenaxe a Santi Brouard –ou á homenaxe a Zabala e Lasa, que nunca se fixo, e que non é xusto–, pero si non coñezo á familia, é inútil. Aparecerei nos medios de comunicación, pero non é certo. Por exemplo, se Laura Mintegi coñecese á familia de Fernando Buesa, non dixese o que dixo no Parlamento, estou convencida diso. E, ademais, quizá non se interpretaría de maneira equivocada, como dixo o fiscal. Pero o importante non é que o fiscal diga que as palabras de Mintegi non son delito, senón que as súas palabras fixeron dano aos seus familiares.

Hai que traballar e coidar as formas.

Si. Eu coñezo a Pili Zabala e non direi que Joxean e Joxi foron asasinados por motivos políticos. Fai falta algo máis. A empatía entre nós non nace si o relato é inocente e imposto, senón polo coñecemento real.

Valorouse o traballo de Jesús Egiguren, o seu marido, no proceso de paz na sociedade vasca?

Si. Fáltanos liderado e proxectos, falta de forzas e iniciativas que dean compromiso e esperanza. Egiguren viño á política para quedar, é o líder, vai facer historia. Recibiu moitos amores entre a xente, creou unha escola, do mesmo xeito que Arnaldo Otegi. Decidiron por un momento apostar polas novas xeracións dunha maneira produtiva. Cos seus defectos, por suposto, ninguén é perfecto.

Coñeciches a Arnaldo Otegi?

Non. Fun a visitala ao cárcere a través de Jesús. Se Otegi ten o seu pasado, eu non o xustificarei. Con todo, é o propio da esquerda abertzale o que máis fixo para estar na situación na que estamos. En 2003 sentou con Egiguren e comprometeuse a deter a sangría.

O que agora está a pagar caro.

Si, desgraciadamente. Nós diciamos á Unión “facer política, facer política...”. O grupo de Otegi, que organizara o Bateragune para frear os asasinatos, ingresou en prisión preventiva. Claro que non o admito.

As Xuntas Xerais de Gipuzkoa e a Deputación Foral de Gipuzkoa están a traballar noutro tipo de fiscalidade...

Estou contento coa fiscalidade, porque demos pasos firmes para levar a cabo a política que o meu secretario xeral, Patxi López, pedía. É dicir, necesitamos unha especie de revolución nos ingresos para garantir o estado do benestar vasco, e non para destruílo, como pretende facer cos orzamentos presentados polo lehendakari, Iñigo Urkullu. Non traballamos durante 30 anos para perder o nivel de autogoberno actual e a autonomía fiscal, aínda incompleta, nin para que paguen máis os que teñen menos diñeiro e os que máis teñen menos.

Ve a posibilidade de harmonizar as políticas fiscais da CAPV?

Por suposto. A proposta foi aprobada por maioría no Parlamento Vasco. Somos un pobo, e se algún día está Navarra, tanto mellor. A proposta foi presentada por Bildu e saíu adiante co apoio do PSE, así como co de UPyD. A pesar de que UPyD dixo hoxe unha cousa e mañá fixo outra. En calquera caso, o Goberno de Iñigo Urkullu está en minoría, vai cumprir o Goberno Vasco o que lle pediu o Parlamento?

Que opina do Goberno Foral que preside Martín Garitano?

Que podería facer máis con máis frecuencia. Esperaba algo máis, de verdade.

Puxéstesvos de acordo na fiscalidade, tamén nos orzamentos...

Si. Mellorouse a fiscalidade, aprobáronse os orzamentos xunto cos partidos socialistas. Pero Bildu xa asumiu o goberno en 2011, estamos en 2013 e non fixo máis que un erro. Este Goberno recibiu o noso apoio para a promoción económica e a creación de emprego, con todo, non hai ningún plan anticrisis. Unha das nosas emendas orzamentarias permitiu que se aprobasen e destinasen oito millóns de euros ao desenvolvemento económico e á política de emprego, non se fixo nada máis. O Goberno de Garitano non ten un proxecto estratéxico. Bildu ten carencias neste ámbito, é tremendo. Os guipuscoanos, ademais dos proxectos ao redor do lixo, esperan outra cousa, non só que o lixo suba e baixe cada día.

Tempos difíciles de gobernar.

Pero hai medios e moito. A capacidade de promoción da Deputación Foral é enorme, ten a posibilidade de xestionar varias áreas, pero non fixeron nada. Necesitamos menos propaganda política e máis xestión social. GARITANO comprometeuse a traballar polo emprego e despois de dous anos non hai resultados. Agora a prioridade é aumentar o gasto social para crear emprego, o paro é un drama social, sobre todo para os cidadáns máis humildes. A nós veunos unha choiva de críticas doutros partidos da oposición: “Se estades tolos”, dinnos. Porque Bildu canalizou a transacción de diñeiro coa nosa axuda.

Aínda non se materializou o acordo en relación cos residuos.

Eu estou a favor do modelo establecido polo PIGRUG (Plan Xeral de Xestión de Residuos Urbanos de Gipuzkoa), aprobado por todas as demais partes. O PIGRUG estableceu unha taxa de reciclaxe. Algúns apostamos polo quinto colector para cumprir con esta taxa de reciclaxe, e hai quen priorizan o sistema porta a porta. Por tanto, non se pode dicir “o quinto colector é unha imposición” e “o sistema porta a porta non”. Bildu sabe que as imposicións non son boas, nin cando a esquerda abertzale está no goberno, nin cando está no goberno. O problema do lixo debe resolverse mediante un acordo maioritario entre os partidos políticos, e sobre todo entre Bildu, o PNV e o PSE, entre outros. O Goberno sabe que a solución é chegar a un acordo entre todos, non hai outra solución.

Con todo, cada Concello pode adoptar as súas propias decisións.

Exactamente. Os acordos son adoptados polo Pleno de cada municipio, calquera que sexa a súa participación. Consecuencias? Nas eleccións verase si non respectou a vontade da cidadanía. É unha competencia municipal, por suposto, que hai que respectar.

A incineradora é necesaria para ti? Ninguén está preto da súa casa.

Bildu non se pronunciou do todo en contra da incineradora de Zubieta. Di que o proxecto que había non estaba ben deseñado. Era desproporcionado, demasiado validado. Por suposto, hai que medir ben o seu uso. Os ecoloxistas, e moita xente, non queren. Pero hai outra xente, incluída a da esquerda abertzale, que non di nada en contra da incineradora. Por tanto, ao final, necesitamos un acordo entre todos, e é posible. O acordo debe ter implicitamente o tamaño axeitado do proxecto, tendo en conta as infraestruturas existentes en Zubieta. Bildu sabe que podemos chegar a acordos, e o PNV e nós tamén. Outra cousa é que ao PNV e á esquerda abertzale convéñalles manter esa loita para defender os seus intereses. Espero que sexa o contrario.

Que lle une a vostede na política de Gipuzkoa co PNV?

Pois, á vista do que vimos no Parlamento de Gasteiz, moi pouco. Cando o PNV gaña no Parlamento, perde Gipuzkoa. Gipuzkoa é un territorio moi complicado, o pluralismo político é enorme aquí. O feito de que Donostia-San Sebastián sexa Capital Europea da Cultura 2016 supón un gran impulso para o transporte, as infraestruturas e a economía da cidade. Pois ben, o PNV mostrouse remiso. Se estivese en Bilbao, non. O PNV non ao Metro de Donostialdea, si ao de Bilbao, por suposto. A cabra diríxese ao monte e o PNV a Sabin Etxea. Mire, temos que ir con Navarra, porque é a orixe de Euskal Herria, e non de Bizkaia. A situación é decepcionante. A xente está amolada e desde o Goberno de Gasteiz non vemos un plan forte para impulsar o emprego. Iso si, sempre dispostos a promover iniciativas a favor dos investimentos privados.

Como ves a Markel Olano?

Non o vexo, non falamos moito. O PNV está fóra de lugar. O señor Joseba Egibar quería acabar en Gipuzkoa coa esquerda socialista. Bildu quería gobernar nos pobos que gañou, en Errenteria, en Donostia ou en Lasarte... porque os socialistas le estorbabamos. Logo, ao mesmo tempo, está a tentar atascar o Goberno alternativo de Garitano para que a esquerda abertzale, debido á súa escasa xestión, vaia aos poucos á perdición. Os guipuscoanos votaron por maioría a Bildu, polo que Egibar sanciona a Gipuzkoa. A política contra este Goberno foral pode saír ben ou mal ao PNV, pero mentres tanto non construímos nada. Con todo, a pesar de que o PNV pense o contrario, os guipuscoanos queren gobernos de esquerdas. A realidade política é moi cabezota. O futuro dirao.