O sol sorriunos hoxe. Privilexio, tendo en conta o tempo dos últimos días. Dirixímonos a Tarnos, a uns 6 quilómetros de Baiona, para coñecer o barnetegi de Bernat Etxepare Lizeoa para estudantes de entre 15 e 17 anos. Reflexo da paisaxe típica de cámpalas, penetrámonos nun recinto con solo de area, con varios edificios dun só piso, con arboledo e zonas de esparexemento (campo de fútbol, frontón, grellada, cancha de baloncesto, pista de tenis e piscina). Recíbenos o cartel do Centre de vacances.

O barnetegi do liceo Etxepare creouse fai 15 anos. Algúns pais e nais de Zuberoa e Baixa Navarra tomaron a decisión ao ver que o traslado diario dos seus fillos ao instituto esixíalles moito tempo. Nun principio, os alumnos vivían no colexio de Kanbo, pero como o colexio quedou pequeno, crearon un internado propio noutro edificio. Desde entón, o número de alumnos aumentou, o que lles levou dun edificio a outro.

O internado non é unha residencia para o soño dos alumnos. Tamén é un lugar onde se garante a continuidade de coidados e educación dos alumnos desde a saída do Liceo até a súa asistencia a clase á mañá seguinte. Tres educadores encárganse diso e nós estivemos con dous deles, Imanol Larrañaga e Peio Menta. A Menta, un veciño de Baiona que traballa desde a creación do internado, fálanos dos deberes dos educadores: “Levamos ao grupo ao Liceo pola mañá no autobús do pobo e pola tarde un de nós colle para volver levalo ao internado. Unha vez aquí, permanecemos con eles até o día seguinte. Coidado, seguridade, estudos, soño, preocupacións… Facemos de todo con eles, non somos só observadores”.

“Con cada nivel que hai no Liceo (segundo, primeiro e terminal, nesa orde) facemos un traballo diferente” di Larrañaga, educador de Bera. “Cos que teñen o primeiro ano, como é a primeira vez que viven fóra de casa, encargámonos de que aquí sentan seguros. Tamén facemos un seguimento dos estudos, cos que facemos unha clase coidada dunha hora cada tarde. Aos primeiros déixaselles máis libres, pero tentamos axudarlles cando o necesiten. Deixamos que a xente da terminal realice o seu traballo e a súa vida de forma máis autónoma”. O tratamento diferenciado que se dá aos alumnos de cada nivel tamén é patente nas saídas autorizadas. Aos alumnos de segundo e primeiro só se lles permite permanecer fóra do internado o mércores até a hora para cear. Aos terminais permíteselles saír todos os días se os pais así o autorizan. Para que os alumnos colaboren no coidado do internado, sepáranos en varios grupos, confundindo os de diferentes niveis para que se relacionen entre eles. Defínese un calendario e a cada grupo asígnaselle de cando en vez unha cousa: facer a vaixela despois da cea, lavar o comedor ou os edificios por dentro…

Este ano hai 43 alumnos no barnetegi, un pouco menos que o ano pasado. “O ano pasado eran 25 terminais e este ano eran quince. Normalmente mantémolas entre 45 e 50, nalgún momento chegamos a ser até 60”, explica Menta. “Este ano non temos de Hegoalde, pero houbo algún nalgún ano anterior”, engadiu Larrañaga. A maioría son de Zuberoa e Baixa Navarra, e uns poucos son de Hendaia.

Preguntados polo uso do eúscaro por parte dos alumnos, mostraron a súa preocupación. “Ouzo máis francés do que me gustaría cando falan entre eles, están afeitos a iso. Creo que fai catro ou cinco anos ouvíase máis euskera –di Menta–, pero a medida que se van facendo maiores son cada vez máis conscientes de que o eúscaro é unha lingua que hai que coidar”. Con todo, din que se creou unha especie de comunidade ao redor do eúscaro: “Non sabemos en que idioma fala cada alumno no seu pobo, pero o que temos claro é que polo menos connosco fano todo en eúscaro. Polo menos iso é algo”.

Diario no barnetegi

Maiana Etxegoinberri e Maider Okhi Bernat Etxepare son dúas alumnas e alumnos de Zuberoa, a primeira de Urdiñarbe e a segunda de Zalgizko. Son de primeiro nivel, atópanse na liña social e económica e na das ciencias, e viven no internado do liceo durante a semana. Teñen habitacións de tres no internado e dormen xuntos. Todos os días levántanse ás 6:30 da mañá e, aínda sen desperezarse, collen o autobús do pobo ás 7:20 da mañá para percorrer os 6 quilómetros até o Liceo. Entran en clase ás 8:15, dispostos a afrontar un novo día. Comen alí, e despois das clases da tarde saen ás 16:30.

Un do tres educadores espéralles na porta do Liceo, e xunto cos alumnos collen o autobús do pobo e volven ao internado. Fan merenda, e despois teñen libre a tarde para traballar e estar cos seus amigos. “Normalmente adoitamos estar nas cámaras charlando ou facendo traballos cos amigos, gústanos máis que o salón” di Maiana. “No salón temos televisión, pero só para ver DVDs; tamén temos computador. Cando fai ben, hai moita xente que se dedica á pelota, ao baloncesto, ao fútbol…”. Adoitan contar coa axuda dos educadores para a realización das tarefas. “A maioría son alumnos moi responsables” explícanos a educadora de Bera.

A cea é ás 19:30 e todos os alumnos reúnense no edificio do comedor. Poden ducharse antes do dez da noite e ás 22:30 apáganse as luces do internado. “Durmímonos enseguida… jajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajajá”, rezaba Maider entre risas. Ocasionalmente, sobre todo cando hai bo tempo, realizan saídas da tarde cos educadores. “O ano pasado fomos pasar a tarde a Itsasu. Tamén fixemos rafting e fomos a xogar aos birlos”, di Maider.

Faláronnos da comunidade vasca que se reúne no barnetegi e o liceo. Fóra diso, “coa maioría das persoas de fóra do Liceo facémolo en francés, porque moitos non saben ben euskera –explícanos Maiana-. No caso doutros, aínda que en casa falan en eúscaro, os seus pais lévanos aos liceos franceses”. Con todo, os dous falan case todo en eúscaro nos seus pobos, sobre todo coa súa familia. No barnetegi tamén se produce un intercambio enriquecedor de dialectos. “Falamos case sempre de suletinos con amigos e educadores da zona, e fano tamén os bajonavarras; cada un fala no seu dialecto”, dinos Maider. No Liceo, en cambio, tentan traballar de forma conxunta.

Vivir fóra de casa ao longo da semana, máis que preocupacións, espertoulles desexos desde os seus inicios. “Estamos moi a gusto aquí –di Maiana-. Ademais, moitos de nós viñemos do mesmo colexio e xa nos coñeciamos”. “Os educadores tamén son moi simpáticos” engade Maider.

Explicaron as súas preocupacións sobre a proba do baixo que realizarán o próximo ano. “A plataforma creada no Liceo xa conseguiu algunhas cousas: Podemos facer os exames de Matemáticas, Historia e Xeografía en eúscaro –di Maiana–. Espero que se vaian a conseguir logros maiores, pero non creo que se vaia a conseguir nada máis para o que temos que facer a proba”.

Aínda non teñen un plan concreto para o futuro. Maiana di que quere ser profesora; Maider aínda non sabe o que quere. Tamén se ocupa das dificultades para estudar en eúscaro en Iparralde. Poderían viaxar ao Sur, pero para iso, unha vez feito o terminal, terían que facer a Selectividade en lugar do baixo. “Cando teñamos claro que é o que queremos aprender, o primeiro que faremos é ver si o centro que ofrece eses estudos é bo ou non, e non tanto si é en eúscaro ou en francés”.

Como nómades

Debido á paralización do barnetegi de Kanbo, os alumnos trasladáronse a outro edificio. Desde entón, converteuse nun internado nómade. “Este ano tampouco é un lugar fixo”, afirman desconsolados Peio Menta e Imanol Larrañaga, aínda que senten nel como nun pequeno paraíso.

O futuro proxecto do Liceo consiste na construción dun centro escolar en Biarritz e un internado con 120 prazas, xunto ao Liceo. “Así os alumnos non terán que ir cada día dun lado a outro”, explica Menta. “Aínda que non temos previsións concretas, cremos que estará construída para principios de 2015, se todo vai ben”, explica Larrañaga. Con todo, non saben onde lles levará o futuro próximo. “Aínda non temos sitio para o ano que vén”, di Menta. Cada ano búscanse solucións rápidas para atopar solucións axeitadas e alcanzables a un prezo como o deste ano. Saltan dun lado para outro, pero parece que cada vez está máis preto o momento de conseguir un sitio fixo e estable.