Como che ves fai 25 anos?

En canto á igualdade, sen dúbida, moito máis ilusionada que agora. 1987, II. Na época na que se ía a celebrar o Congreso Mundial Vasco, soubemos que non ía haber ningún tema relacionado coas mulleres. Contactar cos organizadores, reunirse, visibilizar a falta e a súa resposta: “É demasiado tarde, pronto se publicará o programa, é imposible”. Non nos rendemos. “Temos ideas, tamén temos persoas… Farémolo nun dicir amén”. E incluímos un congreso sobre temas de igualdade no Congreso Mundial. O Congreso foi clave na miña vida, xunto con outros dous ou tres feitos. O congreso fíxome reflexionar profundamente. Trouxemos mulleres de Estados Unidos, Noruega, Italia. Un era historiador, o outro sociólogo, o seguinte psicólogo… O congreso abriume un mundo novo. Alí ouvín por primeira vez a palabra “androcentrismo”. No Parlamento noruegués, por exemplo, as mulleres chegaban a acordos sobre cuestións relacionadas coa igualdade. Tiñan unha gran tradición. Dicíannos que moitas veces votaban en contra do partido.

Deixa a Asemblea de Mulleres de Álava…

Si. En 1975 fun vivir de Bermeo a Bilbao. Alí estiven dous anos, meténdome en política dunha ou outra maneira, pero sen poder asistir ás reunións das mulleres. Sabía que quería vir a Vitoria e traballar dentro do feminismo. Pero non reflexionara, non lera un libro, non tiña máis que intuición. Cando empecei na Asemblea de Álava eramos 80 mulleres. Era terrible. A maioría eramos independentes, non eramos militantes de partidos políticos. Aínda que a maioría deles eran independentes, os seus dirixentes eran militantes, troskistas e membros do movemento comunista. Eran líderes, a pesar de negarse a liderar a clasificación xeral. Era a tiranía da inmoralidad. Hai un artigo respecto diso: A tiranía da falta de estruturas. Moi interesante. Pois ben, esta tiranía afecto moito a quen teñen unha estrutura asemblearia. Pero eu seguía camiñando só. Así, empecei a ter unha visión diferente dalgúns dos temas que se expuñan na asemblea. Lía outros libros, tiña outras preocupacións. Na asemblea, respondiamos ao que había que facer, xa sexa a violación, xa sexa o 8 de marzo, o aborto, o divorcio... pero eu fixen o meu camiño. Para entón comecei a ler: Marxismo e feminismo, A ama de casa baixo o capitalismo, O segundo sexo, A mística da feminidade, Política sexual, Ensaios sobre a igualdade sexual…

Que supuxo iso?

En 1984 abandonei a Asemblea e ingresei nun proxecto para abrir un centro de documentación. En 1986 creamos o Centro de Investigación e Documentación Feminista Sibilla Aleramo, e ese ano empecei a participar nas reunións de Zarautz. Doutra banda, co Fórum Feminista María Maeztu demostramos que é posible que as mulleres dos partidos e as persoas independentes traballen xuntas. No Fórum hai mulleres de case todos os partidos, pero a maioría somos independentes.

En 1988 creouse Emakunde. As mulleres daquela época considerárono un gran logro.

Algunhas mulleres! En 1986, varias mulleres comezamos a reunirnos en Zarautz para pedir ao Parlamento que crease unha institución que desenvolvese unha política de igualdade. Fixemos unha chea de reunións durante os dous anos seguintes, até a creación de Emakunde. Foi aprobada por unanimidade de todos os parlamentarios. Estiven alí ese día. Sentín conmovido. Na quenda de palabra, creo que Rosa Díez dixo que era a segunda vez que o Parlamento de Vitoria tomaba unha decisión por unanimidade desde que se constituíu o Parlamento. Quen defendiamos que o poder público debe desenvolver políticas de igualdade e que o feminismo ten que colaborar con el estabamos contentos. Outros nos acusaron de ser “feministas institucionalistas”, repróchannos por defender o traballo coas institucións.

Están no certo ou equivocados?

Tiñan razón en certo xeito. Pero sucedeu o mesmo co resto dos movementos. Iso non cuestiona esa loita, é dicir, hai que esixir leis ás institucións, e as leis hai que cumprilas, porque moitas veces non se cumpren. Si cumprísese a lei de igualdade, estariamos moito mellor. A creación de Emakunde supuxo, por tanto, un paso adiante tremendo. Algúns seguen afirmando que os poderes públicos son patriarcais e que o poder patriarcal nunca promoverá unha política de igualdade. Non comparto esa opinión. Non hai máis que ver en que consisten os pobos do norte de Europa. O poder é patriarcal aquí e en todo o mundo. Só hai patriarcado, si, pero Noruega desenvolveu un maior nivel de igualdade que nós.

Coa creación de Emakunde creáronse varias asociacións de mulleres.

Como os cogomelos. Pero iso, as “asociacións de mulleres”, non as asociacións feministas.

É diferente…

Moi, moi diferente! Digo moitas veces: non deberiamos dicir “polas mulleres”, sempre deberiamos falar de “feminismo e igualdade”, porque xunto aos homes machistas hai unha chea de mulleres machistas.

En que ambiente creastes o Forum Feminista María Maeztu?

Cando conseguimos crear Emakunde dixemos: “Formaremos unha comisión para analizar as políticas que leva a cabo a organización. Será unha comisión de seguimento, á que faremos propostas e outras”. Mentres discutiamos, un dicía: “E por que non creamos unha asociación feminista?”. Cada cal facía o seu camiño naquel grupo e a proposta non nos parecía mal. Convocamos unha próxima reunión para analizar estatutos, nomes... e así o fixemos.

María Maeztu, nome.

O nome tróuxoo Idoia Estornés. Debo confesarlle que naqueles tempos non tiña noticias de María. Sabía de Ramiro Maeztu, e máis tarde decateime de quen era Gustavo. Na reunión eramos moitos os que non coñeciamos a María Maeztu. Ela di: “Pero vostedes non estudaron a Enciclopedia Auñamendi?”. Idoia explicounos a súa biografía. A idea do Forum gustounos a todos. En 1987 creouse en Madrid un foro feminista no que a xente se preguntaba si ía mesturar as dúas cousas, pero non foi así. O nome de María Maeztu non deu pé a iso. En 1988 o Fórum Feminista María Maeztu formou os estatutos, formounos e asumiu o carácter legal. Aínda que un ano antes non sabía quen era María!

Que di vostede daquel comezo?

Xurdiu moi forte en Bizkaia e Gipuzkoa, e máis débil en Álava. Eramos moitas mulleres e 25 anos máis novos! Tamén. A min, polo menos, o corpo non me axuda como entón, pero a cabeza si, e estámolo facendo. Ultimamente cambiaron as cousas: En Bizkaia e Gipuzkoa o Forum é máis débil, mentres que en Álava o reforzamos. Varios mozos duns 30 anos achegáronse á zona. Eles teñen moita forza e están moi vestidos nas novas tecnoloxías, nas redes sociais… Han exposto abrir o perfil de Facebook… Son novos espazos, eles están a favor diso. Eu son doutra tendencia, aínda vivo moi atado ao papel, pero eses mozos veñen doutra maneira e respecto o seu camiño. Por exemplo, coñecen mellor que eu as novas tendencias dentro do movemento feminista, queer e outras; eu agora estoume formando niso.

A violencia de xénero é o maior problema que ten o feminismo hoxe en día?

Non. De ningunha maneira. É máis, o feito de que os poderes públicos leven a cabo tantas iniciativas nesta materia fai que non se expoñan outros problemas. Temos graves problemas no mundo laboral e na corresponsabilidade. Doutra banda, a Lei de Dependencia foi a madeira máis grande que nos deron hai tempo. Por exemplo, a situación laboral e o salario da muller non pertencen ao home. Nin se che ocorra. Neste sentido, non creo que sexa casualidade que moitos dos servizos dos hospitais saian ao exterior. Denomínanse “servizos non propios”: traballo de cociña, limpeza…

Son as mulleres.

Mulleres. Onde está o traballo máis inestable? Servizos prestados pola muller. Non é casualidade. Historicamente está comprobado, temos datos. O sistema segue pensando que o salario principal é o do home e que o da muller é complementario. Así pensa o sistema, aínda que ninguén o diga.Homes e mulleres non temos o mesmo dereito a traballar.

Onde está a solución?

En moitas áreas da sociedade.

A solución é que as feministas asuman o poder?

Por suposto, que haxa feministas no poder axudaríanos. Hai un partido feminista que se legalizou en 1979, pero moitas feministas non estamos de acordo co seu camiño e non votamos. No noso Forum, por exemplo, temos a prioridade de ser independentes. Onde está a solución? Temos que facer moitas cousas: cambiar a mentalidade da xente, porque non cambiou tanto como creemos. A participación do home na vida privada é escasa: concédense poucos permisos para o coidado de nenos e/ou adultos; si pódese promocionar no traballo, o home dificilmente renunciará a iso, mentres que a muller renunciará na maioría dos casos, dando prioridade á familia. En canto aos servizos públicos, aínda hai que mirar cara ao norte de Europa, como Finlandia, por exemplo. Escolas e outros. Doutra banda, aí están os medios de comunicación, que teñen unha gran influencia no fortalecemento dos roles sexuais.

O Fórum Feminista María Maeztu dá moita importancia á educación.

Si, pero no o noso non faise suficiente. O profesorado non ten formación en igualdade, non se dá conta de que na aula están a pór exemplos sexistas continuamente, non se dan conta de que modelo aparece nos libros da escola… Avanzouse moito en educación, porque hoxe en día as mozas van á universidade como os mozos, pero noutros moitos ámbitos, as actitudes do profesorado, os libros escolares, a presenza da muller, o bombardeo mediático que sofren os pais e nais… Aínda estamos moi lonxe.

Retrocedemos 25 anos ao comezo da entrevista, e en 1988 dixéchesnos que estabas máis ilusionado que agora. E hoxe?

Eu viña da Conferencia Mundial de 1987 e podía comer o mundo! Hoxe en día, necesitaría que o Goberno español desaparecese para volver ilusionarme. Están a xestionar a crise equivocadamente, están a mentir. Os servizos sociais están a sufrir unha constante diminución. O tema da homosexualidade, a nova lei de divorcio, o aborto, aprobouse a lei de dependencia, reforzáronse os servizos públicos… Reforzáronse os servizos públicos e cumpríronse as leis existentes. En 2009 asinamos un documento con outras asociacións feministas, Feminismo fronte á crise, no que diciamos que o emprego debe exporse doutra maneira, que hai que cambiar os impostos, que hai que impulsar a corresponsabilidade e reforzar os servizos públicos. Temos corresponsabilidade: a pesar das medidas políticas, o home non puxo chip. Homes e mulleres, somos en profundidade as mesmas persoas: as nosas mentes, necesidades de coidados, sentimentos… son iguais. Temos que organizar á sociedade doutra maneira para que isto sexa así. Unha feminista dicía que a igualdade é a proposta máis universal. Que todos os homes e mulleres teñan as mesmas oportunidades e a mesma liberdade non é outra cousa.