Para un mozo que está a piques de reunirse cos seus amigos e amigas, o campamento de verán é só un espazo de lecer. E coincide coa definición do dicionario Harluxet: “O tempo libre é un tempo libre, libre de ocupación, libre de descanso, confort (...) que se pode cumprir como se queira”. Un tempo para pasalo ben. Con todo, moitos dos que se encargan da organización das colonias saben que é máis: o lecer pode ser educativo, e ademais de ser un espazo para gozar do verán, nesta época tamén se poden aprender moitas cousas.

Esta é a visión da Escola Ardilla de Gipuzkoa e en opinión da compañeira Izaro Susperregi, existen tres alicerces fundamentais na educación no tempo libre: ser realizado en tempo libre, dispor dun tempo de libre elección e xerar pracer nas actividades que levan a cabo. Urtxintxa xestiona colonias abertas e pechas para nenos e nenas de entre 6 e 13 anos, e segundo Xabier Ormazabal, compañeiro de Susperregi, tanto nunha como na outra xorde a convivencia. Esta convivencia, que se constrúe lonxe de casa, baséase no grupo e na necesidade de que todos e todas asuman novas normas de traballo e de vida, respectando os ritmos de cada un dos seus membros. “É como construír un pequeno pobo desde o principio”, di.

Apresa no día a día

As colonias pechas permiten convivir durante 24 horas e pór sobre a mesa moitas cousas da vida cotiá. Os nenos e mozos participantes aprenden a coidar e organizar as cousas e conseguen autonomía persoal nas colonias. “Teñen que manexar a súa mochila durante toda a semana e decidir que roupa levan alí, non teñen por detrás para dicir iso”, explicou Susperregi.

Pero os valores non se traballan só de forma individual nas colonias. Tamén se traballa a autonomía na Asociación de Ikastolas que organiza colonias de verán vinculadas a actividades concretas, como as Residencias Xuvenís para mozas de 12 a 18 anos que se realizan habitualmente en Arantza. Os audiovisuais son o anzol destas estancias e os participantes teñen que crear unha curtametraxe. Nagore Amondarain, responsable dos campamentos de verán da Federación de Ikastolas, explicou que o traballo completo corresponde aos mozos: “Empezan a facer un guion técnico e son eles os que reparten as responsabilidades, un ponse como director, outro como cámara, outro como encargado de audio... Eles son os protagonistas de principio a fin, os monitores case só van facer de observadores”. Ademais de autonomía, esta semana trabállase a creatividade.

Outro dos eixos das estancias é a colaboración. Sábeno nas Colonias Vascas. As casas de Abáigar, Bernedo e Goñi, a pesar de ter cada unha a súa propia organización, teñen uns criterios comúns. Unha delas é traballar a colaboración a través de xogos cooperativos e non competitivos. Que son os xogos cooperativos? Xogos que comezan e terminan todos os membros, é dicir, que non expulsan a ninguén a medida que avanza a actividade, sen perdedores. Os participantes xogan polo mero goce e traballan en equipo, as habilidades de cada un deles únense para conseguir un obxectivo concreto.

Tamén traballan nas colonias organizadas por Urtxintxa Eskola e, por exemplo , xogan ao Matxinsalto. Unha multitude de nenos colócanse ao redor do paracaídas, no centro colócanse o balón ou o globo (saltamalto) e entre todos conségueno para que o saltamalto non caia.

Todos os participantes son iguais nas colonias e traballan esa igualdade no día a día. Por exemplo, si supéranse as prazas dispoñibles no momento da inscrición, en Euskal Udalekuak utilízanse criterios diferentes aos de sorteo, entre os que se atopa o mantemento da paridade entre mozos e mozas. Ademais, durante a estancia téntase que todas as opcións sexuais exprésense con normalidade.

Os campamentos tamén se aproveitan para realizar xogos e excursións relacionadas coas contornas naturais, fomentando o respecto e interese polo medio ambiente. Neste sentido, apostaron pola redución do consumismo e por un consumo responsable, e en Euskal Udalekuak, por exemplo, os mozos non teñen acceso ao diñeiro. No seu lugar, impulsan a reutilización e a reciclaxe.

Eúscaro e cultura vasca

O tres modelos citados teñen como eixo o compromiso co eúscaro e a cultura vasca. No tres, o eúscaro é a única lingua que se utiliza –salvo nas colonias de inglés organizadas pola Federación de Ikastolas–. En palabras de Urtxintxa Susperregi, o lecer é un ámbito máis para normalizar a lingua e pode ter máis importancia, porque salgue fóra do ámbito formal e porque se establecen relacións doutro nivel. “Queremos facerlles entender que o eúscaro non é para cousas oficiais, para utilizalo entre catro paredes. Non, xogar en eúscaro, pasalo ben e facer amigos, darnos conta de que podemos vivir en eúscaro”.

Para iso fomentan a motivación e o uso nas colonias de Urtxintxa. Os educadores e educadoras están formados nestes dous ámbitos e, unha vez formados, realizan o exame de cada grupo. Posteriormente, desenvolven unha planificación lingüística adaptada a cada grupo. Os monitores teñen a misión de anticiparse ás situacións que se poidan dar. “Supoñamos que o primeiro día das colonias atópanse con outros dous que teñen o costume de facer dous nenos euskaldunes en castelán. Se o seu primeiro contacto é en castelán, estas catro persoas utilizarán o castelán en toda a colonia. A función do monitor é detectar o momento inicial e canalizar a situación de maneira sutil. Se consegue ter un primeiro contacto en eúscaro, será máis fácil que estas persoas manteñan a lingua nas colonias”.

Para manter o traballo realizado durante o ano na aula durante o verán, a Federación de Ikastolas organiza colonias de verán de temática variada. O obxectivo é pór en contacto a mozos de diferentes ámbitos sociolingüísticos para que cada un faga as súas achegas en función do seu lugar e da súa realidade. Para iso, durante os meses de xuño e xullo ofrécese aos mozos a posibilidade de montar en bicicleta, practicar surf, gravar audiovisuais, xogar a pelota e andar.

Tamén organiza un campamento específico para o eúscaro: Límite a Eusk(h). Este ano haberá catro quendas entre o 29 de xuño e o 27 de xullo en Lapuebla de Labarca. Os nenos e nenas de Primaria participan neste campamento e segundo explicou Amondarain “levamos aos nenos e nenas chegados de toda Euskal Herria á praza deste pequeno pobo e pómolos en contacto cos mozos do pobo”. O albergue é utilizado pola propia ikastola e o feito de que sexa o único centro da localidade –non hai centros públicos– facilítalles moito dar a coñecer as actividades que teñen que levar a cabo no pobo. Entre outras cousas, visitan as adegas dos alumnos que no seu día pasaron pola ikastola “para que os nenos e nenas vexan o que fan os que pasaron pola ikastola e viven nunha zona semidesérgica e déanse conta de que tamén hai xente que vive en eúscaro”.

O Día da Mitoloxía que se celebra na casa de Abaigar das Colonias Vascas é tamén unha boa mostra da vida de Euskal Herria. A través das danzas vascas e do akelarre tratan de reflectir a vida dos nosos antepasados. Tampouco faltan as bertso-afaris, nin a posibilidade de practicar deporte rural. Nos Campamentos de Verán tamén se celebra a Korrika, que recentemente percorreu as rúas de numerosos pobos de Euskal Herria.

Con todo, nestes tempos nos que as linguas teñen tanto peso, as colonias non se limitan ao eúscaro e a Federación de Ikastolas ofrece varias estancias en inglés. Os mozos poden pasar catro semanas en Irlanda en xullo, ou participar en colonias de inglés en xuño e xullo en Ondarroa, Bermeo, Zarautz e Sopela. Pola súa banda, os participantes das colonias abertas Enjoy English poden aprender o idioma con falantes ingleses nativos.

Colonias abertas

Sen afastarse demasiado de casa, tamén hai colonias abertas. Adoita ser unha oferta para os máis pequenos, que permite xogar con outros nenos e adquirir cousas novas todas as mañás. Cun horario máis reducido, non permiten levar a cabo actividades cotiás como comidas, deitarse ou ducharse, pero tamén viven nelas a participación habitual na convivencia, os conflitos e desacordos, as alegrías e os enfados. Urtxintxa xestiona as colonias abertas de verán de varios concellos de Gipuzkoa e en comparación coas pechas, Ormazabal explicou que a intensidade varía.

A Federación de Ikastolas tamén dispón dunha oferta de colonias abertas, pero neste caso queda en mans de cada ikastola a organización das mesmas. Diríxense ao alumnado de Educación Infantil desde finais de xuño até finais de xullo. O seu obxectivo é aprender a pensar e comunicarse, convivir, ser un mesmo, facer e emprender a través de xogos, talleres, cancións e deportes.

Escolas de monitores

Así como nos centros escolares o profesorado e os pais e nais son referentes de nenos e novos, nas colonias de verán os monitores e monitoras toman ese papel. En opinión de Susperregi, “a ferramenta principal do educador é o xogo ou a acción lúdica, pero ao final a ferramenta principal é un mesmo, transmitimos os nosos valores dando exemplo”. Por iso, preparan monitores na Escola Urtxintxa e ofréceselles a posibilidade de realizar prácticas nos campamentos de verán.

A Federación de Ikastolas tamén ten escola de monitores. Amondarain explicou que nos últimos tempos hai moitos mozos que están a sacar o título en España, porque están a facilitar o acceso a ese título. Ante esta situación, ademais do habitual, comezouse a ofrecer un curso intensivo e no verán pódese sacar o título, en dous meses. “É importante, pola contra, un mozo dunha zona erdaldun perderá, aos 18 anos, seguramente, todo contacto co eúscaro”. As monitoras das súas colonias –salvo as moi veteranas– foron educadas na súa escola, xa que ao finalizar o bacharelato ofréceselles a posibilidade de obter o título. Unha vez obtido o certificado, comezan as colonias.

Os monitores de Euskal Udalekuak senten a mesma proximidade coas colonias de Goñi, Abaigar e Bernedo. Moitos deles estiveron alí de nenos e hoxe en día traballan como voluntarios para dar ás xeracións futuras o que eles recibiron no seu día.