Que importancia ten a colaboración entre o pobo e a escola para impulsar o uso do eúscaro?

ENEKO BARBERENA Recentemente presentouse o estudo Arrue, unha das conclusións do mesmo é que en moitos casos escolares a illa é sociolingüística. E noutros valores tamén é illa, coeducación, etc. Se é unha illa e a situación do eúscaro na rúa vai noutra dirección, a escola é unha ferramenta moi poderosa, pero só ela non pode euskaldunizar. Temos que pór en contacto aos axentes da cultura vasca que están na rúa e á escola para traballar xuntos nalgunhas direccións, ou pola contra seguirá sendo unha illa. Ademais, os nenos, a medida que van subindo a idade, perciben esta contradición, como se viu no estudo Arrue: nos espazos guiados e cando o educador está encima deles é un uso e cando están entre eles é outro.

AIZPEA OTXANDIANO Moitos nenos e nenas relacionan o eúscaro con ámbitos específicos. Diferentes axentes podemos estender o uso do eúscaro á rúa, aos barrios, ao pobo, para impulsar o uso do eúscaro no ámbito máis amplo posible da vida cotiá.
Que é esa colaboración na práctica?

R. BARBERENA. Cando hai confianza no pobo, créanse diferentes colaboracións. Por exemplo, cando os profesores de bacharelato han visto que hai un grupo forte de alumnos, que son euskaldunes e axentes, dixéronnos: “Seguide a estes mozos, porque na escola démonos conta de que estes mozos teñen emprendizaje, paixón... Poden ser aptos para ser monitores de tempo libre”. E, ao contrario, na asociación de eúscaro podemos darnos conta de que temas ou ámbitos son dignos de ser traballados na escola nos mozos. Nos pobos existen zonas naturais de acollida. Porque algúns somos fillos de profesores, outros porque son socios da asociación de eúscaro, porque os fillos dos socios da asociación traballan na escola... No día a día hai mil redes de relacións que hai que coidar.

En Arrasate nos anos 90, os profesores pediron á asociación de eúscaro que fixese colonias en setembro, xa que moitos nenos e nenas perdían a habilidade de falar euskera no verán. Desde entón organizáronse durante anos. Fixeron natural acudir á asociación Arrasate Euskaldun Dezagun e mostrar a súa necesidade.

A. OTXANDIANO. As colonias de verán de Arrasate tamén se crearon, en parte, a petición do profesorado. Os alumnos que non recibían o eúscaro en casa, perdían facilidade en dous meses e medio.

R. BARBERENA. Para iso é importante que os profesores coñezan o pobo, para que coñezan as redes de organización que hai no pobo, para saber quen pode axudar si é necesario. O profesor que vén de fóra e para o curto refacho, terao difícil.

Creouse unha Mesa de Transmisión á volta do Concello de Arrasate. Quen e para que vos xuntastes?

R. BARBERENA. Reunímonos trece ou catorce axentes, e en decembro asinamos un convenio: os que se encargan da alfabetización de adultos, as escolas públicas e as ikastolas, e os que traballamos o lecer en eúscaro. O obxectivo é traballar o tema da transmisión desde diferentes factores: que o que se traballa na escola teña continuidade no tempo libre, e que se complete cos pais e alumnos que se están alfabetizando.

A. OTXANDIANO. O primeiro traballo foi o de ver os baleiros a nivel local. Definir que necesidades viamos para dar a transmisión. E conciliar a realidade dos centros educativos, a alfabetización de adultos, e a de Txatxilipurdi. Cada un desde o seu punto de vista, pero coincidimos coa lectura da realidade e habemos visto que hai que facer algo. E que si o facemos xuntos será máis eficaz. Os dos colexios estaban preocupados, dicían, “hai uns anos, cando pasaba o profesor nos corredores, os alumnos falaban en eúscaro por vergoña. Hoxe en día tampouco iso, o eúscaro limitouse á clase”.

R. BARBERENA. Fíxache no motivo débil que estaba na base, é unha vergoña o que nos obrigaba a facer en eúscaro?

A. OTXANDIANO. Non sei si era unha vergoña ou un respecto, pero si que cambiaba de idioma ante a autoridade do profesor. E hoxe en día iso non se dá. Limítase ao interior da clase, e algúns alumnos non falan euskera ao profesor.

R. BARBERENA. En Arrasate hai anos que todo é modelo D. Até onde se han euskaldunizado os castellanoparlantes e os castellanohablantes vascos? O tema tamén está moi relacionado coa competencia lingüística, xa que non teñen capacidade para argumentar en eúscaro ante o profesor. Iso pásalles a moitos pais e nais, aínda que senten euskaldunes. Son capaces de facelo cun neno, pero non podo imaxinar a que hora teñen que volver a casa cun adolescente. E decláranse vascos, nunca irían á alfabetización.

Perdéronse os espazos e impúxose o reflexo da rúa. A nivel lingüístico introduciuse a rúa na escola. A nosa dúbida é si os pais de hoxe teñen a mentalidade dos de antes, “nós somos castellanoparlantes pero tentaremos euskaldunizar aos nosos fillos e fillas”. Si tes conciencia da túa incapacidade, pos un gran esforzo en euskaldunizar aos descendentes. Pero habería que ver o que son capaces de transmitir e de transmitir moitos pais e nais que se definen como vascos. Con todo, tamén é un tema moi delicado para expor.

A. OTXANDIANO. Na Mesa de Transmisión puxemos todo este diagnóstico sobre a mesa e fixamos tres obxectivos: ver que podemos facer cos mozos e os nenos nos centros educativos, ver que podemos facer con AEK e o euskaltegi municipal para impulsar a transmisión xunto cos pais e nais, e por último facer unha campaña de transmisión a nivel local para concienciar aos adultos da influencia que teñen nos seus descendentes.

O tempo libre fai un gran traballo fóra da escola impulsando o uso do eúscaro. Por outra banda, non supuxo unha redución total do tempo libre dos nenos e nenas, póndoos constantemente baixo a supervisión dos seus titores?

A. OTXANDIANO. A clave está en como este grupo de tempo libre leva a cabo as súas actividades. Si a persoa educadora organiza todos os días as actividades que desexa, son actividades moi dirixidas aos nenos e nenas, que salguen da escola e lévanlles un par de horas máis a unha especie de escola. Si en lugar diso acórdase cos nenos o que queren e o que non, si creas con eles actividades e ademais axúdaslle a facelo en eúscaro, o neno ou a moza sentirá a gusto e en eúscaro.

R. BARBERENA. Algunhas das ferramentas que tiña o tempo libre nos últimos anos foron asumidas pola escola, e iso é positivo. A escola non é como a coñecemos de neno, en Arrasate as aulas están organizadas por recunchos e o neno pode elixir pola mañá que actividade quere realizar, polo menos nos primeiros anos. Na ikastola tamén reflexionaron sobre o espazo que albergaba o proxecto de Rafael Cristóbal de face ao futuro. Era a bandeira do lecer, a liberdade, o gozo... Fixo súas as clases e apartouse dos libros de texto. Iso levou ao lecer a preguntarse a si mesmo: cal é a nosa función? Até onde estamos a ofrecer o tempo libre que queremos e até onde o queren os nenos? Durante dous ou tres anos, case cada semana estamos a pornos en cuestión. A nosa pregunta é como facer a ludoteca para que non sexa un cárcere de cores, sabendo que co clima de Euskal Herria en moitos momentos son necesarios espazos pechos. E como diriximos aos nenos aos espazos pechos e acoutados, como sacalos de alí. O noso obxectivo é converter todo o barrio nun espazo lúdico. O que pretendemos con iso é que o uso da lingua que antes se asociaba a un espazo pecho relaciónese co uso da lingua de todo un barrio. Estamos a conseguir que os nenos xoguen na praza antes de ir á ludoteca. A ver si somos capaces de que ese xogo de praza sexa en eúscaro. Que non relacionen o eúscaro unicamente con determinados espazos.

Na escola profesores e monitores de tempo libre, os mozos tamén relacionan o eúscaro coa transgresión ou só coas normas?

R. BARBERENA. Luís Azpiazu realizou un traballo sobre a transgresión e gañou o Premio Reflexión-Cluster de Sociolingüística. Unha das conclusións da investigación foi que analizou os hábitos lingüísticos e a música de moitos adolescentes, entre outros temas. Na adolescencia, na época da transgresión, contra que se rebelan os mozos? Contra os pais e a escola, que son os puntos fortes do eúscaro. É moi natural, enmárcase dentro da transgresión da adolescencia. Nos datos de Arrasate nótase iso, algúns dos que deixaron na adolescencia tradúcense ao euskera na idade adulta. Outro non.

A. OTXANDIANO. Ante isto non hai palitos máxicos. Hai que analizar e facer probas da realidade do pobo e da realidade destes mozos.

R. BARBERENA. Non é fácil. Vas ao frontón a xogar cos nenos, e si os que fan pa non están en castelán. É como cos semáforos. Ante o semáforo vermello os nenos e os pais quedan e o resto da xente pasa correndo. Que pensa o neno? “Cando sexa adulto, eu tamén pasarei”. E que pensa o pai? “Si non tivese a este neno malvado colléndome da man, estar a esperar aquí!”. Os demais estamos saboteando o traballo do pai. Si todos detivésemonos/detivésemosnos, a educación viaria sería diferente. Si os que falan sobre a pa falasen en eúscaro, os nenos recibirían “kontxo, estas mozas falan en eúscaro”. E cantas expresións, insultos, comentarios... No grupo de tempo libre dicímolo de broma, temos que contratar extras como os de Hollywood!