Pasaiako portua antolatzeko oinarrizko dokumentuak ez luke estatistika etsamina bat ere gaindituko. Bartzelonako Unibertsitate Politeknikoko ikasle batek dokumentu hori aztertu du karrera amaierako proiektua egiteko, eta kalkuluak berregin ostean, ondorio horretara iritsi da.

Lanak agerian utzi du Pasaiako Portuko Agintaritzak egindako gida-planak –kanpo portua hobesten duena– ez dituela estatistikak exijitzen dituen behar adinako datuak erabiltzen, eta ondorioz, hortik ateratako kalkuluek ez dute inolako fidagarritasunik: “Analisi ekonometrikoa, kanpo portuaren beharra justifikatzen duena, ezbaian dago”, dio aipatu lan horrek.

Hala, gida-planak ez ditu ingurumen edo finantza ikuspuntutik soilik zalantzak sortzen, teknikoki ere kale egingo luke. Kanpo kaiaren egitasmoa, zenbait alderdi politikok “estrategiko” eta “ezinbesteko” jo izan dutena, buiarik gabe geratzen ari da eta hondoratzeko zorian da.

Azpiegituren gida-plana

Azpiegituren gida-planak hurrengo urteetan Pasaiako portuaren azpiegiturak zein izango diren finkatzen du. Gida-plana 2008an egin zuen Iberinsa enpresak, Pasaiako Portuko Agintaritzak (APP) hala eskatuta. Plana onartzeko tramiteak 2009rako amaituko zituztela pentsatzen zuten portuko agintariek –“planifikazioaren azken minutuan gaude” ausartu zen esatera Joxe Juan Gonzalez de Txabarri orduko APPren presidentea– eta obrak 2012an hastea aurreikusi zuten.

Lau urte geroago, tramitazioa ez aurrera ez atzera dabil, eta oraingoz, Jaizkibelgo labarretako harri bakar bat ere ez dute ukitu. Gida-planari eta bere baitan dagoen ingurumen txostenari egindako alegazio ugariek, hala nola erakunde publikoek jarritako erreparoek –bereziki Espainiako Ingurumen Ministerioak–, agerian utzi dute dokumentuak hutsune larriak dituela.

Baina krisi ekonomikoa izan da super portuaren ideia, 1990eko hamarkadan Gipuzkoako Merkatal Ganberan ernatua, inoiz baino kolokago utzi duena. Badirudi, portuko egungo arduradunen joera dela finantzazioa lortu arteko “luzapena” eskatzea.

Gida-planak hainbat irtenbide marraztu ditu Pasaiako portuarentzat, baina kanpo kaia jo du aukera “egingarri” bakartzat, baldin eta Pasaiako badia biziberritu nahi bada.

Dokumentuaren egileek ondorioztatu dute egungo portua epe laburrean “saturatu” egingo dela –krisia oraindik hastapenetan zegoen ikerketa egin zenean–. Portuak gehienez urtean jaso dezakeen merkantzia 6 milioi tona pasatxokoa da eta gida-planaren aurreikuspenen arabera 2028an ia 16 milioi tona mugituko lirateke Pasaian. Zifra horiei tiraka, dokumentuak dio egungo portuak ez lukeela barruan hazteko aukerarik izango, besteak beste ozeano zabalean dabiltzan itsasontzi erraldoiek kanaletik sartzeko dituzten zailtasunengatik eta moiletan dagoen espazio faltagatik. “Beharrezkoa da etorkizuneko irtenbide gisa kanpo kaia planteatzea”, dio testuak.

Hainbeste hitz egin den kanpo portuaren proiekturik ez dago ordea, marrazkiak baino ez. Gida-planak laburrean aipatzen ditu kaiaren ezaugarriak: 100 hektareako zelaigunea; 3 kilometro luzeko moilak; eta 236 metroko eslora duten itsasontzientzako tokia, “Anoetako futbol zelaia halako bi, atletismo pista barne”, Miguel Buen APPko presidente ohiaren hitzetan.

Aurreikuspen, dimentsio eta arrazoibide horiek guztiek, nagusiki neurketa bat dute jatorria: analisi ekonometrikoa. Nolabait esatearren, atzera begiratua egiten da etorkizuneko trafikoak asmatzeko eta horien araberako portua diseinatzeko. Bada, ekonometria hori auzitan jarri du karrera amaitu berri duen ingeniari batek.

R^2 = 0

Beñat Oliveira donostiarrak oso garbi zuen ingeniaritza karrera amaitzeko proiektua non kokatuko zuen. Familiak lotura estua du Pasaiarekin, aitona itsasontzi kapitaina zen, kanpo portuaren eztabaida pipilean zegoen... “Osagai guztiak nituen lan txukun bat egiteko, motibatua nengoen, beraz aurrera”.

Badia biziberritzea eta barruko portua berrantolatzea, helburu bikoitz horri heldu zion Oliveirak. Proiektua egiteko Bartzelonako Unibertsitate Politeknikoko hainbat irakasleren laguntza izan du, batzuk Bartzelonako portuan onduak, beste batzuk Espainiako Sustapen Ministerioarekin harreman zuzena dutenak.

Proiektuak erakusten du portuak badituela aukerak badia barruan segitzeko eta badagoela tokia edukiontzientzako terminal batentzako, inguruko herrien mesedetan gainera (ikusi koadroan).

Baina ez hori bakarrik. Kanpo portua defendatzen duten dokumentuen kalkuluak ere xehatu zituen Oliveirak. Zehazki, gida-planaren azterketa ekonometrikoan egiten den trafikoen prognosia edo aurreikuspena berregin zuen. Bertatik ateratako ondorioekin harri eta zur geratu zen, bai bera, eta baita irakasleak ere.

Prognosia erregresio lineal batekin egin daiteke. Hezur-haragizko pertsonontzako, puntutxoz jositako grafiko bat da, eta, erdiko marra zuzen batek joera markatzen du. Joera hori lortzeko, gutxienez 30 datu edo “puntutxo” behar dira. Bada, Pasaiako portuko gida-planean 1997-2007 urteen arteko trafiko-datuak baino ez daude: “‘Lan zientifiko serio batean ezin duzu 10 datutan oinarritutako erregresioa aurkeztu’, horiek izan ziren irakasleak erabilitako hitzak”, dio Oliveirak.

Dena den, badago modu bat joera horren fidagarritasuna kontrolatzeko: R^2 koefizientearekin. Ekuazio hori aplikatuz balio bat ateratzen da: 0 – joera sinesgaitza da– eta 1 –fida zaitezke– artekoa. APPren dokumentuan baina, ez da R^2-rik ageri. Zergatik? Erantzuna Oliveirak berak aurkitu zuen estatistika software batekin ekuazioa egin ostean: “APPren nota 0 da”.

“Ez dut inongo zalantzarik, bazekiten zertan zebiltzan –dio Oliveirak–. Erregresio bat egitea oso erraza da, Wikipediarekin lortu daiteke. Baina beraiek ariketa konplikatuagoak egiten dituzte, emaitza hobeak lortzeko balio duen BPGaren logaritmoa erabiltzen dute esaterako. Orduan, nola ez dute R^2aren garrantzia jakingo? Horrek salatzen ditu”.

Beraz, zenbaki soil batek hankaz gora jarriko lituzke dokumentuaren kalkuluak, “egileek badakite ezin dutela ikerketa horretatik inongo ondoriorik atera”. Eta unibertsitario bat hasten denean nondik eta nola galdetzen eta informazioa eskatzen, Pasaiako portutik e-postak erantzuteari uzten diote. Etsamina suspenditzen zutela argituko zuen beldur ziren akaso?

Karrera amaierako proiektua esku batean, eta “bikain” nota bestean, kanpo portuaren inguruan hausnarrean dabilen Puerto de Pasaia Foroko hainbat kiderekin bildu zen Beñat Oliveira bere alternatibaren berri emateko, harik eta doktoregoa egitera Australiara joan zen arte.

Portu bat maizterren esku

“Beñat Oliveiraren lanak erakusten du badia barruan edukiontzientzako terminal bat sartzen dela”, dio Jose Javier Belzak. Ekonomialaria eta ingurugiroan aholkularia da Belza, eta Puerto de Pasaia Foroko sustatzaile. Bere ustetan portuaren arazo nagusiena da bertako lurren %93 hainbat enpresei emanak daudela urte askotarako: “Portua maizterren esku dago, horregatik joan dira lur gehiagoren bila kanpora, barruan jadanik ez dagoelako. Miguel Buenek duela gutxi 20 urterako kontzesioak egin ditu, baina hori ez da esaten”.

Puerto de Pasaia Foroak lan itzela egin du kanpo portuaren alde erabiltzen diren datuak desmuntatzen. Esaterako, aurreikuspen ekonomikoei ostiko galanta eman diete euren alegazioan. Beren esanetan, egitasmoaren errentagarritasuna legeak agintzen duena baino hamabi aldiz txikiagoa izango da, urtean %0,2 baino ez.

Emaitza horrekin, ez da erraza sinestea inguruko herrien biziberritzea ekarriko duenik: “Portua bere ekonomian pentsatzen ari da, ez eskualdekoan”.

APPren gida-planak jasotako milaka alegazioren artean badaude batzuk oso esanguratsuak. Bilduk agintzen duen Gipuzkoako Aldundiak txosten oso kritikoa aurkeztu du, Pasaiako alkate izandako eta egun Aldundiko Gabinete buru den Juan Carlos Alduntzinen eskutik. Hainbat sailetako teknikarik egindako 34 orrialdeko txostenean, legearekin bateraezintasunak atzeman ditu, besteak beste.

Aldundiaren jarrera aldaketak oihartzun handia izan du, EAJren esku zegoenean kanpo portuaren defendatzaile sutsua baitzen. Baina zikulusaltsa handiagoa sortu du Frantziako Gobernuak hari diplomatikoak mugitu izanak gida-plana Atlantiar Pirinioetako Departamenduan ikusgai egon dadin. Ez da ohikoa estatu batek auzokoaren platerean hatzaparra horrela sartzea.

Horren ondorioz, Lapurdiko eta Frantziako elkarte eta erakunde ugarik ere alegazioak jarri dizkiote dokumentuari, batez ere ingurumenari eragingo lizkiokeen kalteak salatzeko. Izan ere, Miarritze eta Donostia arteko itsas gune oparoa –Atlantikoko itsasertzean bioaniztasun aberatsena duena– arriskuan jarriko luke super portuak.

Azken enbata Ana Oregi Eusko Jaurlaritzako Ingurumen sailburuak sortu du, obra hori “faraonikoa” dela esanez. Gipuzkoako EAJren arrapostua kontraesankor bezain argigarria izan da: halako proiektuei uko egitea “Gipuzkoa lehiakor, moderno eta jasangarriari” uko egitea da.

Erabaki politikoa

Pasaiako portuak hilabete erabakigarriak ditu aurrean. Portuko agintaritza eta Espainiako Ingurumen Ministerioa Ingurumen Memoria osatzen ari dira, alegazioen erantzunak bere baitan jasotzen dituen azken-azkeneko tramitea. Baliteke memoria uda aurretik egina egotea; bertan zehaztutakoak baldintzatuko du badiaren etorkizuna.

Memoria horrek azpiegituren gida-planari bete-betean eragingo dio eta irudi luke kanpo portuaren ideia errotik desagertu beharko litzatekeela bertatik. “Zeinek daki, azkenean Madrilen hartuko den erabaki politikoa da”, dio Jose Javier Belzak. Bere ustez egoera lanjerosa suerta liteke, kanpo portua stand by-ean gera bailiteke, finantzaziorako giltzarri diren badia barruko etxebizitzen prezioak berriz ere aparretan egon arte: “Eta bitartean biziberritzea paralizatu egingo da”.

Honetan guztian azken hitza duen Sustapen Ministerioak pribatuan dio ingeniaritza azpiegitura gisa ere sekulako astakeria dela, halaxe azaldu zion Beñat Oliveirari ministerio horretan lan egiten duen irakasle batek: “Esan zidan gain-dimentsionatua dagoela, ez dela erreala… Baina azkenean erabaki politiko bat dela, eta ezer gutxi egin daitekeela horren aurrean”.

Jarrera ofiziala Ana Pastor ministroak azaldu zuen duela urtebete, Espainiako Kongresuan Amaiurrek egindako galderari erantzunez: “Proiektua egingo da lege baldintzak betez, eta Pasaiaren, Euskadiren eta espainiar guztien mesedetan”. Bidearen amaieran Es­painiarekin egin dugu topo, beraz.