Nos anos nos que a nosa sociedade se atopaba lonxe da crise económica, Juani Martín deixou atrás a súa terra natal, Badaxoz (España), para trasladarse a Gipuzkoa. Desde entón pasaron uns 40 anos e hoxe en día vive en Urnieta coa súa familia. Aprender eúscaro era algo que quedaba por facer nestes anos, e hai dous anos empezou a asistir ao curso que a asociación Banaiz Bagara ofrece no pobo. Santi Sánchez cumprirá dous anos na primavera no mesmo curso. Tamén é estremeño, natural de Cáceres, e chegou a Urnieta fai 36 anos. Anteriormente residiu en varios municipios de Gipuzkoa durante seis anos.

Ambos lembran a situación do eúscaro cando nos visitaban. “Cando eu cheguei aquí non se podía falar en eúscaro. En Urnieta só facíano os baserritarras e eran poucos”, explica Martín. “Si, baixaban ao pobo co leite do caserío”, engade Sánchez.

A súa compañeira de clase é Marivi Sánchez Herrero. Naceu en Salamanca, pero ao nove meses foi trasladado polos seus pais a Donostia-San Sebastián. Creceu no caserío e estudou na escola pública da época. Despois casou cun vasco, pero non aprendeu eúscaro. Este non é o primeiro esforzo que fai por asimilar a lingua: “Hai vinte anos estudei eúscaro en San Sebastián. Levábame ben, pero debido aos horarios tiven que deixalo. Agora quero volver aprender, aínda que sexa tarde”.

“Eu estiven un ano en AEK aprendendo eúscaro desde hai moito tempo –explica Jesús López que asiste ao curso–. Entrei ao sete da mañá e saín do traballo ao sete da tarde, e aquilo era un sacrificio. Deixeino. Agora que estou libre, estou a aprender de novo”. Tamén Martín tivo tempo para dificultar a aprendizaxe do eúscaro: “Quería aprender desde que vin aquí. Até agora non tiven tempo polo traballo e agora, cando me xubilei, quero estudar. Pero véxoo difícil”.

Aprendendo a falar

No curso de Banaiz Bagara aprenden a falar en eúscaro, interiorizando palabras e frases que poden usar en situacións cotiás. “Gústame máis que aprender a escribir este método ou a gramática. Paréceme máis fácil e creo que se aprende mellor”, explicou Sánchez Herrero.

Na súa actividade semanal, Petra Elser non é a única profesora, xa que, a pesar das súas dúbidas, calquera responde. Martín compuxo a frase “quero preparar a pescada” e López preguntoulle enseguida que é a pescada. Á hora de contestar á pregunta “Que queres comprar?”, Daniel Oholeguy é o que ten dúbidas. Non sabe o que é “comprar” pero Martín e López responden enseguida: Comprar.

Os estudantes seguen tendo tendencia ao castelán, pero iso non é un obstáculo para seguir adiante. Ao quedar atrancado cunha palabra concreta, Elser pide aos alumnos que a escriban en castelán e que a frase se complete, xa que saber facer unha oración é máis importante que coñecer unha palabra determinada.

Ademais de na aula, fáiselles difícil falar en eúscaro fóra dela. Sánchez Herrero, por exemplo, tenta falar en eúscaro en todos os lugares que poida, tanto en casa como na rúa, e recoñece que é máis fácil traballar cos nenos. Martín é da mesma opinión: “Os nenos fálanche enseguida e ademais con palabras breves”. Con todo, ao falar na rúa di que queda confundida e bloqueada. Desde que empezou a aprender euskera, algúns o fan de cando en vez “pero aos poucos”. No caso de López tamén hai amigos euskaldunes que agora lle falan en eúscaro e el prefire. A Sánchez, pola súa banda, a persoa que lle animou a inscribirse no curso de eúscaro faille en eúscaro desde entón, pero pídelle que quede bloqueado e repita o devandito. “Quedas un pouco asustado porque non sabes o que che dixo”, di.

Con todo, o día a día móstralles que están interiorizando a lingua: “Antes non sabía nada, ‘si’, ‘grazas’ e moito máis. Agora sei moitas palabras soltas, non teño a capacidade de seguir unha conversación, pero entendo moitas cousas. En televisión, por exemplo, antes non entendía nada e agora que sei unhas palabras, sei de que está a falar”, explicou Sánchez. Entón dille ao seu marido o que entendeu, con ilusión.

Idioma recibido na escola

Nas súas casas apenas se falou euskera, pero como en moitos outros casos, os fillos aprenderon na escola. Con todo, a idade ten moito que dicir, xa que en poucos anos a situación cambiou. Sánchez, por exemplo, ten dúas fillas, unha de 35 anos e outra de 30. Ambos cursaron os seus estudos no colexio público e o de maior só tiña unha materia en eúscaro. O menor cursou os seus estudos en bilingüe e tiña a metade das materias en eúscaro. Por tanto, quizá entenda, pero mamá pensa que non son capaces de falar. Os fillos de Martín estudaron na ikastola e saben moi ben euskera. En casa tamén se falan en eúscaro de cando en vez. Os de López son máis novos e aproveita o seu coñecemento para practicar eúscaro: “Agora obrígome a falar en eúscaro”.

A pesar de que aos pais e nais non lles afectou a falta de uso do eúscaro en casa, nalgún momento víronse afectados por esta carencia: “Cando os nenos tiñan que facer as tarefas escolares, á hora de axudar ou dar explicacións, botei en falta saber euskera”, di López.

Agora son eles os que piden axuda aos seus fillos e netos: Martín pregunta aos seus fillos moitas cousas que non entende e Sánchez ten unha longa lista de palabras e frases preparadas polo seu neto. O neto sabe euskera pero el tampouco o usa en casa: “Como non sabemos, el non fala. Si eu aprendese antes, si viñese antes aquí, quizais falaría”.

O esforzo por manter o eúscaro

Oholeguy é de orixe arxentina e desde que chegou a Euskal Herria mostrouse sorprendido pola incapacidade da xente para falar en eúscaro. Chegou á conclusión de que é unha cuestión de prohibicións, pero non ouviu falar a ninguén que o faga todo en eúscaro e parécelle que os baserritarras maiores tamén falan unha frase en eúscaro e outra en castelán, tres en eúscaro e o cuarto en bilingüe.

Lembra o que viviu hai corenta anos: os familiares do seu pai vivían nun pobo do interior de Arxentina, un pobo con moitos vascos, do mesmo xeito que os seus veciños. Cando el era neno, a comunidade vasca de alí celebraba festas. Lembra que eles non utilizaban ningunha palabra en castelán e que nin el nin o seu pai entendían nada. Ademais, o seu avó era de Zuberoa e el falaba roncalés, polo que lle resultaba aínda máis difícil entender o eúscaro. “Vindo a esta parte do océano, non atopei a ninguén que o faga todo en eúscaro. Fáiseme moi raro”.