De diferentes ideoloxías de esquerda escoitei moitas veces as falsas críticas a Hugo Chávez, porque os seus modais non lles gustaban. Prefiren as formas “europeas” de Salvador Allende de orixe aristocrática e burgués ou os discursos para brancos que fai o subandante Markos. Con todo, non se trata de que a Chavez gústelle a nós, senón aos venezolanos. Chegou mesmo aos nosos extremos de mentalidade imperialista.

Durante anos, tanto os medios de comunicación da dereita como os progres demostraron que poden odiar ideológicamente a un líder de esquerda de orixe burguesa, pero é difícil levalo ao terreo persoal e cultural (ás veces encomian o gusto cultural do personaxe ou o seu nivel de coñecemento). Pola súa banda, Chávez non só foi odiado ideológicamente, senón que mostrou o seu odio de clase e o seu racismo a pesar da súa orixe humilde. Porque saben que só as descualificacións ideolóxicas non van funcionar contra Chávez, porque o pobo se identifica con el.

Allende logrou o 36% dos votos. Lonxe, moi lonxe dos éxitos cultivados por Chávez, o gran beneficiado da xornada foi Chávez. O presidente chileno, que representaba a unha minoría privilexiada no relativo á fenotipismo, a clase e a cultura, debuxou unha maioría absoluta. Quizá por iso puido facer fronte á descualificación e á manipulación mediática. Naceu das clases baixas do pobo e puxo a súa carreira política ao servizo delas. Grazas a iso, a actual Venezuela non ten nada que ver coa de hai catorce anos. A eses que eran invisibles, Chávez fíxolles ver dándolles conciencia da súa dignidade, dos seus dereitos e do seu dereito ao voto. Realizáronse campañas de inscrición de cidadáns que se atopaban fóra dos primeiros censos electorais, facilitando e automatizando o proceso.

Ademais, Chávez foi unha resposta local e eficaz contra o neoliberalismo e o imperialismo. Desde o principio tivo claro que cada país de América Latina tiña que percorrer o seu propio camiño e construír o seu propio proxecto sociopolítico. Lula, Correa, Kirchner, Castro, Morais, Mujica e con todos os líderes de esquerda que atopou no camiño, os seus aliados, compartiu sempre tres puntos en común: facer da independencia formal dos países algo real, buscar a integración latinoamericana e loitar por unhas condicións de vida dignas nas clases máis baixas.

Doutra banda, si miramos aos espazos buxán, Chavez era consciente dos problemas que ten Venezuela. O golpe de Temón recolle a última conferencia que deu no Consello de Ministros. Neste sentido, fixo unha autocrítica do tamaño insólito dos políticos e dirixentes de esquerdas: “Non teñamos medo á crítica nin á autocrítica. Iso aliméntanos, necesitámolo”. Entre outras cuestións, expuxo os riscos do clientelismo e da burguesía crecida en torno ao chavismo; a falta e necesidade de estruturas comunitarias sólidas; a necesidade de impulsar a propiedade social e unha nova estrutura económica; o problema da corrupción e a falta de eficacia do goberno; e criticou as relacións entre autoridades e cidadáns para que fosen máis estritas.

Con todo, a pesar dos problemas, do desafío, a transformación social, económica e cultural que conseguiu Chávez en Venezuela foi extraordinaria, demostrou que as cousas poden cambiar e iso non é pouco.