Fai 25 anos celebrouse a II. Walker Connor participou na sección de Congreso Mundial e Nacionalismo Vasco, un dos principais investigadores mundiais do nacionalismo. No seu discurso dixo: “A doutrina da autodeterminación, si así o quere, di que calquera nación ten dereito a separarse. Pero segundo datos electorais e enquisas de opinión de moitos estados, un membro típico dunha minoría nacional que vive no seo dun estado democrático, quere a etnocracia, pero non a independencia”. É dicir, quere que lle manden “os seus”, considera lexítimo o mandato de “os nosos”. O mesmo quérese na nosa sociedade e vestimos a vontade da etnocracia coas roupas do dereito a decidir ou da soberanía.

É certo que na nosa sociedade potencial, a comunidade máis Navarra, o nacionalismo ten a súa base, e na Comunidade en calquera circunstancia a opción da independencia é aproximadamente o 35%. En Navarra, a porcentaxe é, como é normal, inferior á media estatal. É indiferente a entidade á que nos diriximos para os datos: Euskobarómetro ou Sociómetro. De facelo nalgún lugar, só a opción da independencia gañaría en territorio guipuscoano.

Que hai na nosa sociedade? Que composición sociodemográfica e que tipo de eleccións políticas realízanse? Velaquí algunhas das tendencias e datos aos que se refire Connor, que no País Vasco tamén atopamos con gran intensidade: 1) É certo que hai un escaso afecto cara aos Estados españois; 2) Con todo, moitas conciencias abertzales tamén teñen vínculos afectivos co Estado, algunhas superficiais, outras máis profundas; 3) Aínda que o movemento abertzale sexa forte, moitos abertzales non están a favor da separación; 4) Á parte dos avatares puntuais, a porcentaxe de persoas partidarias da independencia mantense; 5) Quérese máis que a independencia no sistema político;

Estas actitudes están moi arraigadas na sociedade vasca e son moi evidentes no que se refire á base social da independencia. Chegou o momento de marcar as liñas dentro do nacionalismo, de demostrar que non son iguais na loita pola hexemonía interna, e de demostrar que non o son. Desde este punto de vista, Bildu/Sortu e o PNV estarían en posicións extremas e os primeiros serían máis independentistas e os segundos non tanto. A verdade é que non creo que este poida ser o criterio distributivo actual, e non debería selo. Sería mellor, tanto uns como outros, analizar as constantes da nosa sociedade e empezar a construír obxectos políticos en consecuencia. Estas constantes dinnos que o 45% sente máis vasco, un 15% máis español e un 40% cunha dobre identidade. Tamén nos din que o 45% considérase nacionalista e o 55% non abertzale.

Os nacionalistas e os afeccionados españois levan 35 anos tentando colonizarse, e non debilitaron a posición do outro. Quizais sexa o momento de facer unha parada táctica (fundamentalmente estratéxica). Que se quere realmente: independencia ou etnocracia? Para min, unha sociedade inclusiva baseada no benestar e a garantía da etnocracia como a nosa soberanía diferencial quizá a medio prazo ábranse as portas da independencia. Ademais, os soños poden converterse en pesadelos cando non se poden conseguir fácticamente os obxectivos que se anhelan intensamente e non necesitamos frustracións.Creo que aínda non entendemos o que supón a construción da nación, porque as construcións políticas non se poden opor ás constantes da sociedade que son tomadas como referencia. Pódense facer, pero á marxe do sufrimento non achegan nada bo. Si a nación ten que construírse, está por facer, e si faio no futuro, non no pasado. Mirando cara atrás, non é posible restaurar a independencia perdida!

(*) Xabier Aierdi é profesor da UPV.