O estudo analiza moitas cousas: o uso do eúscaro na escola, na aula e no patio, entre os compañeiros e compañeiras e co profesorado, aos 10 e 14 anos, e recolle os datos de todos os alumnos e alumnas de todas as escolas financiadas con fondos públicos da CAV. Unha investigación ambiciosa e rica, moi interesante.

Ao non existir un uso sen coñecemento, o coñecemento foi a competencia que se veu estudando até agora. Aquí analízase por primeira vez o uso. É certo que os datos son indirectos, é dicir, o que din os alumnos é o que sabemos, non o que realmente fan. Con todo, é un paso significativo para coñecer mellor a situación do eúscaro nas escolas e poder adoptar medidas máis eficaces en caso de necesidade.

Nesta rica información que proporciona este estudo, nós imos mirar desde a didáctica da lingua. Para moitos, quizá todo estea feito na didáctica da lingua; a escola leva tantos anos ensinando o idioma... en eúscaro, uns 30 anos si; que hai que non saber?

Convén ter en conta o principio xeral da didáctica da lingua. Que é ensinar o idioma? A resposta é sinxela: ensinar a utilizar o idioma. E iso é o que se fai nas nosas escolas, tanto co eúscaro como con outras linguas? Ensínase a utilizar a lingua ou se ensinan coñecementos sobre a lingua, relativos á gramática, á literatura, á historia?

No relatorio de presentación do estudo Arrue, celebrada o 31 de xaneiro de 2013, Mikel Zalbide, podemos utilizar a mesma metáfora que utilizamos: para montar en bicicleta, todas as características da bicicleta son importantes e convén coñecelas: manilar, freo, pedais, cambio, sillín e todo o que queiras. Pero, aínda sabendo todo iso, se non o sabes camiñar, caerás. Como pouco vale o coñecemento da bicicleta para andar en bicicleta, tamén para utilizar o idioma os coñecementos sobre o idioma teñen pouco valor. Hai que ensinar a usalo.

A pesar de que esta reflexión é básica e moi antiga na didáctica da lingua, non parece que estea completamente interiorizada. Nas orientacións didácticas dos responsables educativos, e tamén na propia investigación que temos entre mans, maniféstase a preocupación polo uso. Nos libros de texto e na práctica docente diaria, está moi comprendido que no ensino da lingua basta con realizar exercicios sobre frases illadas nas que aparecen talles ou cales normas ou características, listas de dicionarios, correccións ortográficas... Pero os usos lingüísticos reais, os significativos, os xéneros textuais dos que se entende claramente o sentido, escritos ou falados, son pouco traballados nas nosas escolas.

No marco do estudo Arrue, Avaliación Diagnóstica 2011, mídense as “Competencias de comunicación lingüística en eúscaro”. Nesta medición avalíase a comprensión oral e escrita e a produción escrita, non a produción oral. Se falamos da capacidade de uso e non temos coñecemento da capacidade de falar, pouco sabemos da capacidade de uso real. Seguindo co exemplo da bicicleta, se vas en bicicleta estática, pero si es capaz de moverche pola túa conta e en bicicleta ou en pista de montaña, non saberemos si conseguiches ou non a capacidade de falar en eúscaro fóra da escola e en calquera situación.

A falta de avaliación da produción oral non é casualidade, por suposto. As características dos textos orais foron pouco estudadas polos nosos lingüistas, polo que a falta de referencia para saber como se debe realizar o ensino da lingua é evidente. O feito de que este campo quede baleiro á hora de avaliar é, por tanto, moi comprensible, pero non por iso menos importante.

No estudo Arrue demóstrase que aínda que os alumnos coñecen ben o eúscaro, non sempre prefiren o seu uso. Pero tamén se mostra unha clara correlación que une o maior coñecemento co maior uso. Sabemos que a competencia comunicativa do eúscaro conséguese máis facilmente na familia e nas contornas nos que se utiliza o eúscaro na contorna. Fóra da escola tamén se aprenden idiomas. É probable que, a pesar de que nas escolas de ambientes castellanohablantes trabállese máis para ensinar euskera, os resultados son máis escasos. En calquera caso, a escola ten que cumprir co seu e aínda hai moito que investigar para poder levar a bo termo esta tarefa. Doutra banda, os programas de avaliación tamén teñen unha gran influencia na didáctica, xa que o que non se mide non se ensina.